Bir dönem emeğin sermayeye dönüştüğü önemli bir üretim merkezi olan Feshane, günümüzde İstanbul’un geçmişi ile çağdaş sanatını buluşturan kamusal bir kültür mekânı olarak ulusal ve uluslararası buluşmaların adresi olmayı sürdürüyor.
Osmanlı’nın ilk sanayi yapılarından biri olan ve yerli dokuma sanayisinin merkezlerinden biri hâline gelen Feshane, İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Miras ekibinin 2022 yılında başlattığı kapsamlı restorasyon sürecinin ardından 22 Haziran 2023’te Artİstanbul Feshane adıyla kente yeniden kazandırılmıştır. Sergi ve etkinlik alanlarının yanı sıra özel koleksiyonlara ev sahipliği yapan Naile Akıncı Kütüphanesi ile bilginin ve sanatın bir araya geldiği çok yönlü bir merkez olarak kentin yaratıcı ruhuna yeni bir soluk getirmekte.
İstanbul’un kamusal alandaki en büyük kültür-sanat mekânlarından olan Artİstanbul Feshane, açıldığı günden bu yana nitelikli sergileri ağırlamakta. Açılış sergisi “Ortadan Başlamak”ın ardından “Ben Başka Bir Sen, Sen Başka Bir Ben”, “Ne Senden Rükû Ne Benden Kıyam”, “Bir Koleksiyoner Hikâyesi: Mustafa Taviloğlu” ve “Kayıp Alfabe” başlıklı sergiler de ziyarete açıldı.
Birçok sergiye ev sahipliği yapan Artİstanbul Feshane, 2024 yılında dünyanın en önemli sanat kurumlarından Tate’i de ağırladı. İBB Kültür ve İBB Miras’ın katkılarıyla ilk kez Türkiye’ye gelen Tate koleksiyonu, “The Dynamic Eye: Beyond Op and Kinetic Art” (“Dinamik Göz: Optik ve Kinetik Sanatın Ötesi”) sergisiyle sanatseverlerle buluştu.
İBB Sanat Koleksiyonlarından özel bir seçkiyi barındıran “Kolektifin Belleği: İBB Koleksiyonları” adlı sergi ise Artİstanbul Feshane’nin dokuzuncu sergisi olarak sanatseverlerle buluşturuldu. Feyyaz Yaman-Zeynep Çulha küratörlüğünde hazırlanan ve 200 sanatçının 563 eserine ev sahipliği yapan sergi de mekânın belleğine kazındı.
Feshane’nin Kısa Tarihi
Osmanlı Devleti’nde dokuma ve giyim sanayisinin ortaya koyduğu en önemli gelişme Feshane-i Amire’nin kurulmasıdır. Feshane-i Amire, Osmanlı Devleti’nde küçük el sanatlarına dayalı, sanayi ve ticaretin kurallarını belirleyen “gedik” düzeninin hâkim olduğu geleneksel üretimden, seri üretimin olduğu fabrika sistemine geçişin önemli bir halkasıdır.
16. yüzyılda Cezayir'in, topraklarına katılmasıyla Osmanlı fes ile tanışmış, 1827 yılında ise askerî bir başlık olarak resmen kabul edilmiştir. 1829 yılında çıkarılan kıyafet düzenlemesi ile Osmanlı toplumunun da resmi kıyafeti olmuştur.
Yeni ordu için fes kullanımına karar verilmesinin ardından fes temini başta Avrupa, Tunus ve Mısır gibi yerlerden ithal edilerek sağlanmışsa da kısa bir süre sonra fes üretimine geçmek için Fes Nezareti kurulmuş ve Kadırga’da Cündi Meydanı’nda bir konak, feshane olarak kullanılmaya başlanmıştır. 1827-1833 yılları geleneksel üretim teknikleriyle Kadırga’da faaliyet gösteren Feshane, Sultan II. Mahmud’un emriyle 1833 yılında Eyüp Defterdar İskelesi’ndeki Beyhan Sultan Sarayı olarak belirlenen yeni yerine taşınmıştır.
Feshane’de 1866 yılında çıkan yangın sonucu buhar makinesi dışında tümüyle yanan fabrika, 1868 yılında en yeni makinelerin getirilmesiyle aynı yerde yeniden inşa edilmiştir. Ayrıca, 1949 yılında çıkan yangında da Feshane’nin zarar gören bölümleri yeniden yapılmıştır.
1985 yılında İstanbul Belediyesi’ne devredilen Feshane, Haliç çevresinin yeniden düzenlenmesi projesi kapsamında büyük dokuma salonu dışında 1986’da yıktırılmış ve konfeksiyon bölümü Bakırköy Pamuklu Sanayii İşletmesi’ne taşınmıştır. Bu yapı, yıllar içinde çeşitli vakıflara devredilmiş ve çeşitli restorasyon süreçlerinden geçmiştir. 2018 yılına gelindiğinde yine restorasyon projelerinin odağı olan Feshane, İBB Miras tarafından 2022 yılında restore edilerek yeniden işlevlendirilmiş; kısacası kurulduğu tarihten günümüze kadar çeşitli onarımlar, genişletmeler ve yeniden inşa edilmesiyle pek çok değişim geçirmiştir.
Çalışmaların ardından “Artİstanbul Feshane” adıyla yeniden kapılarını açan tarihî alan; her yaşa ve her kesime hitap eden çok yönlü kültürel etkinliklerin merkezidir.
