ŞEHREMANETİ 1. SAYI

Mecmuanın bu ilk sayısında birinci yazı “Mecmuanın Programı” başlıklıdır ve “Müdevvenat ve İhsaiyat Müdüriyeti” imzalıdır (Bu dönemde Müdevvenat ve İhsaiyat müdürünün Osman Nuri Ergin olduğu düşünüldüğünde bu yazının onun tarafından yazıldığı düşünülebilir). Burada İstanbul Belediyesi’nde 23 Temmuz 1908’de II. Meşrutiyet’in ilanından beri birçok ilerleme sağlanmasına rağmen bir belediye mecmuasının yayınlanmasında başarılı olunamadığı belirtilir. Batıda mecmuası bulunmayan belediye idaresinin olmadığı ve II. Meşrutiyet’ten önce bile birçok idare ve nezaretin bu türden yayınlar yaptığı vurgulanır. İstanbul Belediyesi’nin bu alandaki eksikliği ise ancak 1924 yılında giderilebilmiştir.

Yazıda belirtildiğine göre, 1329/1913 yılında Şehremini Cemil Paşa döneminde bu yönde bir kararname çıkmış ve bunun için Altıncı (Beyoğlu) Daire-i Belediye Müdürlüğü’nde bulunan Ahmed İhsan Bey görevlendirilmiştir. Ancak bu plan uygulamaya geçirilememiştir. Burada belirtilmemişse de belirtilen dönemde Şehremaneti tarafından İstanbul Beldesi İhsaiyat Mecmuası adlı bir süreli yayın hazırlanmış olduğu bilinmektedir. İlki tarihsiz olarak yayınlanan ve 1328/1912 yılı ve öncesi verilerini içeren bu mecmua, Şehremaneti İstatistik Şubesi tarafından hazırlanıp Arşak Garoyan Matbaası’nda basılmıştır. İstanbul şehri ile ilgili istatistiki bilgiler içeren ve Atatürk Kitaplığı olarak çeviriyazı basımını yayına hazırladığımız İhsaiyat Mecmuası 1329/1913, 1330/1914, 1335/1919 yıllarında da yayınlanmış, ancak daha sonra yayını durmuştur. Yazıda Şehremini Emin Bey’in Belediye İhsaiyat Mecmuası’nı tertip etmek, kütüphaneyi kurmak, hazine-i evrak ve matbaayı idare etmek gibi işlerle uğraşmak üzere “Müdevvenat ve İhsaiyat Müdüriyeti” adıyla bir müdürlüğün oluşturulmasına giriştiği belirtilir. Bu girişimin sonucunda söz konusu müdürlük kurulmuş ve 1924 yılının başlarında bir matbaa açılmıştır. 16 Temmuz 1924 tarihinde de böyle bir mecmuanın yayınlanması noktasında emirname çıkmıştır. Mecmuada yayınlanacak yazıların kaynağı olarak Şehremaneti’nin yüksek öğrenim görmüş, dil bilen, alanında uzmanlaşmış kadroları gösterilir. Fakat bu kişilerin yazacağı yazıların gelmesi beklenmemiş ve mecmua 1 Eylül’e yetiştirilmek istendiğinden birinci sayının içeriği Müdevvenat ve İhsaiyat İdaresi tarafından hazırlanmıştır.

İşin başında mecmuanın içerik çerçevesi belirlenmek/belirtilmek istenmiştir. Buna göre, “özel olarak belediyeleri ve İstanbul şehrini alakadar” eden her şey bu mecmuanın konusudur. Belediye işleriyle ilgili “fenni, sıhhi, idari ve umrani” bilginin işlenmesi önceliklidir. Ayrıca Batı belediyelerindeki gelişmeler Türkiye’de yerel yönetimlere aktarılmak istendiğinden bunların mecmualarından çeviriler yapılacaktır. İstanbul şehrinin ve idari olarak belediye teşkilatlarının tarihi yine mecmuanın konusudur. Şehremaneti’nin kuruluş tarihi olarak verilen 1271 [1855] yılından itibaren şehremini olan kişilerin tercüme-i halleri ve resimleri/fotoğrafları mecmuada yayınlacağı gibi, bu kişilerin yaptığı iyi ve zararlı işlerden bahsedilecektir. Doğrudan veya dolaylı belediye işleriyle ilgili kanunlar, nizamnameler, talimatnameler, emirnameler ve kararlar mecmua vasıtasıyla memurlara duyurulacaktır. Yine iktisadi ve toplumsal işlerle ilgili bilgiler mecmuada yer alacaktır. İstatistik cetvellerinin yanında, araştırma ve inceleme için Avrupa ülkelerine gönderilen heyetlerin hazırladığı raporlardan belediye ile alakalı bilgiler içerenleri de yine mecmuada yayınlanacaktır.

Programının anlatıldığı giriş yazısından sonraki ilk yazı, “İstanbul’un İaşesi-1” başlıklıdır ve İstanbul’un iaşesi meselesini konu almaktadır. Anlaşılan, mecmuanın yayınlandığı Eylül 1924 tarihinde İstanbul’da ekmeğin pahalılığı sorunu üzerine ilgili resmi kurumlar çalışmaktadır. Bu işle ilgili çalışanların işlerini kolaylaştırmak adına 1 Ağustos 1923-32 Temmuz 1924 tarihleri arasında bir yıl zarfında hafta hafta Anadolu, Trakya, Bulgaristan, Romanya, Rusya, Avusturalya ve Amerika’dan gelen buğday ve unun istatistiği verilmiştir. Yazıda, Anadolu’dan İstanbul’a gelen zahirenin azlığı, 1915-1916 yıllarının savaş yılları olmasına bağlanır. Anadolu’nun zahire potansiyeline, İstanbul’a nakil için kullanılan Anadolu-Bağdat Demiryolları hattındaki trenlerin vagon sayılarına, zahirenin getirilişi esnasında alınan vergi ve masraflara değinilir. Rıhtım ve tren ücretleri ile rıhtım ve garlardan değirmenlere nakliyat ücretinin fahiş olduğu belirtilir ve eklenir: “Denilebilir ki ta Amerika ve Avusturalya’dan gelen buğdaylar Adapazarı’ndan getirilen buğdaylardan çok daha ucuza mal olmaktadır.” Anadolu Şimendifer İdaresi’nin bu duruma karşı geliştirdiği çözümler değerlendirilir. Bununla bağlantılı olarak İstanbul’daki değirmenler ve bu değirmenlerin kapasiteleri, fırınlar ve fırınların yaptığı üretimin istatistiği verilir. Bu dönemde taşraya ve yurtdışına göç ve Yunanistan ile mübadele dolayısıyla nüfusun azaldığı ve buna bağlı olarak kullanılan unun miktarının azaldığı belirtilir. “Mecmuanın Programı” haricinde bu sayıdaki tek telif yazı olan bu makale imzasız yayınlanmıştır. Fakat, mecmuanın 4. sayısında yer alan ve bu yazının devamı olan “İstanbul’un İaşesi-2” başlıklı yazı “Osman Nuri [Ergin]” imzalı olduğundan, bunun da Osman Nuri tarafından kaleme alındığı düşünülebilir.

Mecmuanın programında belirtilen belediye işleriyle ilgili kanunlar, nizamlar, talimatlar, emirler ve kararların yayınlanarak memurlara bildirileceğine dair ifadeye uygun olarak “Memurin Muamelatı” başlığı altında belediye atama ve terfileri, “Şehir Dispanseri Talimatnamesi” ve “Murakabe-i Fenniye Heyeti Talimatnamesi” mecmuada yayınlanmıştır.

Yukarıda belirtildiği üzere, 1912-1919 yılları arasında Şehremaneti tarafından basımı yapılan, İstanbul’a dair farklı yılların istatistiklerinin yayını sonraki yıllarda akamete uğradığı için, Şehremaneti Mecmuası bu açığı da kısmen doldurmayı hedeflemiştir. Nitekim bu sayıda 1924 senesi Haziran ayı sonundaki gelir istatistiği verilmiştir.

Bu sayının iç kapağında “Mecmuanın Müessisi” sıfatıyla Şehremini Emin Bey’in fotoğrafı koyulmuş, arka kapağında sonraki sayılarında da devam eden Şehremaneti’nin yayınladığı eserlerin listesi ve içeriği hakkında bilgiler verilmiştir. Mecmuanın dağıtım yeri “Şehremaneti Hazine-i Evrak binasında daire-i mahsus” olarak gösterilmiştir.

Bu sayının nüshasının 5 kuruş, senelik aboneliğin 50 kuruş olduğu da kapakta belirtilmiştir.

Serhat Bozkurt