Bu Sayıda

İstanbul Şehremaneti Mecmuası, Haziran 1341 (1925) tarihli onuncu sayısıyla gündemine devam ediyor. Derginin başlangıç yazısı, önceki sayılarda olduğu gibi Osman Nuri (Ergin) tarafından kaleme alınmıştır. Önceki sayılarda İstanbul nüfusu hakkında bir yazı dizisi kaleme alan Osman Nuri Bey, bu sayıda İstanbul’daki ulaşım meselesini ele almaktadır. “İstanbul’un sahası”, “vesait-i nakliye”, “vesait-i nakliye tarifeleri”, “tarifelerin merci-i tanzimi” ve “yolcu nakliyatı” gibi başlıklardan hareketle İstanbul’daki ulaşım meselesini irdeleyen yazar, şehir ahalisinin ulaşım şirketlerine gösterdiği ilgiyi istatistiki boyutta da ele alarak düşüncelerini sağlam bir zemine oturtur. 

İstanbul’daki ulaşım şirketlerinin (Şirket-i Hayriye, Haliç, Seyr-i Sefain, Anadolu Demiryolları, Şark Demiryolları vd.) analizlerini de yapan Osman Nuri Bey, şirketlerin yolcu sayılarının artış ve azalış sebeplerini dış bir göz olarak saptamaya çalışır. Özellikle I. Dünya Savaşı ve sonrasını inceleyen yazar, bazı ulaşım şirketlerinin yolcu sayısındaki düşüşe dair yorumlarına da yer verir. Mesela Şirket-i Hayriye İdaresi, yolcu sayısının eskiye nazaran azalmasını İstanbul’da görülen büyük yangınlar, hayat pahalılığı, mübadele ve şehirdeki nüfusun azalması gibi sebeplerle açıklamıştır. Osman Nuri de Şirket-i Hayriye’nin ortaya koyduğu bu sebeplere Yeniköy’den yukarısının gayrimüslimlere yasaklanması, İstanbul’un hükümet merkezliğinden çıkması ve İstanbul’daki eğlence kültürünün değişmesi gibi maddeleri eklemektedir. Yine İstanbul’da yoğun olarak kullanılan raylı vasıtalara gereken önemin gösterilmesi gerektiğini söyleyen yazar, halkın söz konusu vasıtalara rağbetini artırmak için şehirdeki imar çalışmalarının büyük bir rol oynadığından bahseder. Osman Nuri’nin değindiği bir başka mesele ise bazı yolcu şirketlerinin söz verdikleri işlerden kaçınmaları ve yükümlü oldukları vergileri ödememeleridir. Şirketlerin bu tavrını belediyecilik açısından eleştiren yazar, İstanbul ve ahalisinden istifade eden şirketleri imalı bir şekilde göreve çağırır. 

“Sıhhi Kısım” başlıklı ikinci bölümde ise Emanet İktisat Müşaviri Doktor Grosman’ın hazırladığı tetkiklerden biri olan “Münih Şehrinin Süt Talimatnamesi”ne yer verilir. Çevirisi dergiye konan talimatnameden önce yazının belediyecilik açısından önemini açıklayan Osman Nuri Bey, bu ve benzeri talimatnamelerin İstanbul için önemli bir kaynak teşkil ettiğini söylemektedir. Sıradan ve özel sütlerin üretim aşamasının ele alındığı bu talimatnamede sütlerin içine konduğu şişelerden soğutulma şekillerine, teşhir mahallerinden kullanılan teçhizatlara kadar birçok konuya yer verilmiştir. Yine esnafın süt ve süt ürünlerini satarken uyması gereken kurallardan, bir süt müessesesi açmak için gereken şartlardan ve kurallara uyulmadığı takdirde uygulanacak cezalardan da bahseden talimatname; sıhhi, ticari ve içtimai konuları içeren çok yönlü bir inceleme olarak karşımıza çıkmaktadır. “Kanunlar, Nizamlar, Talimatlar” başlıklı üçüncü kısımda ise, Ebniye Kanunu ve değişen maddeleri hakkında bilgiler verilir.

İstanbul ahalisinin yangın sonrası harap olan binalarının yeniden inşa edilmesi ve ahalinin mağduriyetinin giderilmesi için yapılması gerekenleri içeren yazıda, Atina ve Selanik gibi şehirlerdeki usullerden de bahsedilir. Söz konusu kanunun 20 ila 25. maddelerine göre herhangi bir mahalde on binadan fazla yanarsa orada yeni binaların tesisi için yangın yerinin eski vaziyetini gösterir bir harita çizilecek ve bu harita göz önüne alınarak arsa sahiplerine bina tesisi için uygun bir yer gösterilecekti. Yine arsa sahiplerine yerlerine karşılık verilen bonolar, müzayede usulü ve kaybedilen arsaya karşılık başka bir arsa verilmesi fikri de seçenekler arasındaydı. Ne var ki arsa sahiplerine verilen yeni yerler, eski yerin haiz olduğu “kıymet ve şeref”ten uzak olma gibi bazı nedenlerle büyük bir şüphe uyandırıyordu. Bu noktada en mantıklı çözümün harap olmuş arsa bedelinin devlet tarafından ödenmesi olarak gözükse de söz konusu usul, belediye için, başlı başına mali bir külfet oluşturmaktaydı. “Tetkik ve Tetebbu” başlıklı dördüncü kısımda Mustafa Hulki ve Esad Bey’in Avrupa’daki süt müesseselerini incelediği rapora yer verilmektedir.

“Sıhhi Kısım”da da Doktor Grosman’ın hazırladığı talimatnameye yer verilmiş ve yine konular arasında bir bütünlük sağlanabilmesi için Mustafa Hulki ve Esad Bey’in raporu öncelenmiştir. Söz konusu rapor Viyana süt müessesesindeki üretim aşamalarını anlatmaktadır. Gerek süt üretilirken kullanılan teçhizatın gerek işçilerin çalışma koşullarının ve imkânlarının mevzubahis edildiği rapor, Doktor Grosman’ın raporuyla birlikte okunabilir. 

“Garp Belediyeleri” başlıklı beşinci kısımda, Beynelmilel Şehirler İttihadı Daimi Kalemi Riyaseti’nden İstanbul Şehremini Emin Bey’e gelen 24 Nisan 1925 tarihli mektubun tercümesine ve Emin Bey’in cevabına yer verilmiştir. Beynelmilel Şehirler İttihadı, mektubunda, İstanbul Belediyesi’ne her türlü yardım ve desteği vermeye hazır olduğunu söyleyerek Paris’te toplanacak büyük kongreye katılmaları hususunda Şehremini Emin Bey’e samimi bir davette bulunur. “Türkiye Belediyeleriyle Muhabere” başlıklı son kısımda ise Adana, Burhaniye, Haymana, Dursunbey gibi belediyelerin reis, kâtip ve muhasebecisinden çeşitli yazılar-sorular gelmiş, mecmua da alanında uzman isimlerle söz konusu soruları cevaplamaya çalışmıştır. Belediyeler arasında gerçekleşen bu konuşmalara ve arz-talep usulüne bakıldığında İstanbul Belediyesi’nin diğer belediyeler üzerindeki etkisi net bir şekilde görülmektedir. Bu etkiyi, İstanbul Belediyesi’nin yıllarca haiz olduğu “ülke merkezi” hüviyetinin bir yansıması ve siyasi bir alışkanlık olarak değerlendirmek hatalı olmayacaktır. 

Tolga Karahan