BU SAYIDA

İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin kent belleğine sahip çıkma iddiasının en önemli projelerinden biri olan Şehremaneti Mecmuası’nın Temmuz 1925 tarihli on birinci sayısında zengin bir içerik sizleri bekliyor. Her sayıda hacimsel olarak biraz daha büyüyen derginin genel başlıkları büyük oranda aynı olmakla birlikte her bir sayıda kente dair bazı öncelikli başlıkların daha ayrıntılı değerlendirildiğini görüyoruz. Bu sayıda ağırlık noktası, kadastro ve harita çalışmalarıyla birlikte kentin planlanması olarak ele alınmıştır. 

Derginin ilk yazısı olarak değerlendirilen ve Osman Nuri (Ergin) tarafından kaleme alınan “İstanbul’da Kadastro Tatbikatı” başlıklı yazıda Türkiye’de belediyecilik açısından üç büyük işin eksikliğine (tahrir-i nüfus, tahrir-i emlak, kadastro) vurgu yapılmıştır. Nüfus politikasından ulaşım sorununa ve kentin planlanmasına dair temel sorunları değerlendirilen yazı, önceki sayılara referans veren açıklamalarla değerlendirilmiştir. Bu durum bir taraftan da Osman Nuri’nin kaleminden çıkan hemen her yazının bir bütünün parçalarını teşkil ettiğini göstermektedir. İstanbul’un planlanmasında en temel sorunların başında imar alanlarının tespitinin geldiğini belirten yazar, bu durumun sağlıklı bir çözümü için ise kentin haritalandırılması ve kadastro paftalarının hazırlanması gerektiğini belirtmektedir. Kentin planlanmasına dair çalışmalarda mülk ve nüfus politikalarının önemini vurgularken de İstanbul’un ulaşım sorununa ve yangın yerlerindeki imar çalışmalarına değinmiş ve kendi önerilerini sıralamıştır.

Osman Nuri bu yazısında bir taraftan da kentin planlanma ve mimarlık tarihine dair zengin bir tarihsel bilgiyi okurla paylaşır. Dönem kaynaklarına referans veren yazıda İstanbul’un fethinden başlayarak, IV. Murad ve III. Selim dönemleri de dâhil olmak üzere, harita tanzimini ve ilk kadastro denemelerini ele alır. Alman Mareşal Moltke, Mühendis Luigi Storari, Mimar Melling ve Ritter gibi isimleri öne çıkararak, şehrin harita ve kadastro tanziminde adı geçen kişilerin yaptığı işlerden bahseder. Osman Nuri, yazısında haritacılık derslerinin eğitim müfredatı içinde yer alması sürecini de ele alır. Böylece bir taraftan da Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiye’sine uzanan eğitim tarihinin bir kesitini bizlerle paylaşır. Yazıda yer verilen haritaların önemli bir bölümünün İBB Atatürk Kitaplığı koleksiyonunda bulunduğunu ve açık erişimde olduğunu da bu yazı vesilesiyle de hatırlatmak isteriz.

Mecmuanın ikinci yazısı “İktisadi Kısım” olarak ele alınmış ve Osman Nuri’nin takdimiyle birlikte Grossman’ın İştetin [Szczecin] Limanı’yla birlikte diğer Alman limanları hakkında yaptığı incelemeye yazıda yer verilmiştir. Mecmuanın sekizinci sayısında Batı limanları ve bu limanların inşa ve idare tarzlarıyla alakalı bazı açıklamalar yapılarak liman haklarının iştirak yoluyla belediyelere, hükümete ya da yerel ticaret odalarına verildiğinden bahsedilmişti. Bu yazıda belediyelerin kent hayatında aktif bir rol alması için ihtiyaç duyulan ekonomik girdilerden biri olarak limanların önemi de öne çıkarılmış ve İstanbul Limanı örneklendirilmiştir. Söz konusu İştetin Limanı imtiyazı ise hükümete, şehre ve ticaret birliğine ait olan çok katmanlı bir yapıdadır. Yazıda bu liman hakkında gerekli bilgiler verilerek liman idaresi hususunda bu yeni tarzdan istifade edilmesi amaçlanmıştır. 

Nitekim İstanbul limanlarının genişletilmesi, modern bir yapıya dönüştürülmesi ve haklarının teminat altına alınmasının amaçlandığı o dönemde (1925) bu gibi incelemelerin şehre büyük bir katkı sunacağı şüphesizdir. “Kanunlar, Nizamlar, Talimatlar” başlıklı üçüncü kısımda ise Müdafaa-i Milliye Vekâleti’ne (Milli Savunma Bakanlığı) bağlı fakat ayrı bir bütçe ile idare edilecek olan Harita-i Müdüriyet-i Umumiyesi (Harita Genel Müdürlüğü) kanunlarına yer verilmiştir. Yine Kadastro ve Limanlar Kanunu’nun da madde madde açıklandığı bu kısımda kurumların yetkilerinden ve sınırlarından bahsedilerek net bir görev ayrımı yapılmıştır. 

“Emirler, Tebligatlar, Kararlar” başlıklı dördüncü kısımda belediye kanunlarında seçimlerin ne gibi sebeplerle, hangi makam ve heyet tarafından iptal edileceğine dair Büyük Millet Meclisi’nin 15 Mart 1341 [1925] tarihli toplantısında kabul edilen Dahiliye Encümeni Mazbatası’na ve belediye azalığına seçilen kişilerin akrabalık bağlarına göre nasıl bir muameleye tabi tutulacağıyla alakalı yine Dahiliye Vekâleti'nin 21 Nisan 341 [1925] tarihli tefsir kararına yer verilmiştir. Belediye başkanlarının kendi görevleri dışında bir işle meşgul olup olamayacaklarına dair belirsizlik de Büyük Millet Meclisi Heyet-i Umumiyesi’nin 27 Aralık 1337 [1921] ve Dahiliye Vekâleti’nin 28 Mart 1341 [1925] tarihli mazbata ve resmi yazılarıyla aydınlatılmıştır.

Bir sonraki kısım ise “Garp Belediyeleri” olarak tanzim edilmiş ve çeşitli Avrupa ve Amerika şehirlerinden haberler ele alınmıştır. İlginç olan, Türkiye genelinde yer alan belediyelerden havadis almakta güçlük çeken mecmuanın Avrupa ölçeğinde haberleri derlemesidir. İlk olarak Polonya’nın Pozen [Poznań şehrindeki sergi ve panayırın bilgisi verilmiştir. Devamında Fransa’da Ağaçların Muhafaza ve Budanması Kanunu'na değinilmiş, Montpellier’de yol kanununda yapılan tadilat detaylı bir şekilde incelenmiştir. Bu durum bir taraftan da Osman Nuri’nin bu sayıda özellikle öne çıkardığı kent planlaması ile ilgili yazısıyla birlikte değerlendirilmek için detaylandırılmış olabilir. Amerika’da New York Belediyesi’nde büyük bir telsiz telgraf istasyonu kurulması ve Louisiana eyaletinde kurulan itfaiye istasyonu haberi de bu bölümde verilen diğer haberler olarak öne çıkar. Tüm bu veriler Şehremaneti Mecmuası’nın modern belediyecilik anlayışının inşasında ne ölçüde önemli bir yere sahip olduğunun bir göstergesi olarak da değerlendirilebilir. 

Mecmuanın altıncı başlığı “Sıhhi Kısım” olarak tanzim edilmiştir. Sabık İstanbul Mezbahası Serbaytarı Ahmed Nevzad imzasıyla kaleme alınan yazıda sığır eti üzerinden insana bulaşan bir parazit olarak tarif edilen tenyalar incelenmiştir. Tenya olarak adlandırılan bu canlının hangi ortamlarda yaşam bulduğu ve insanlarda ne gibi hastalıklara neden olduğu incelenmiş ve dünya ölçeğinde yapılan araştırmalara değinilmiştir. Ahmed Nevzad bu kısımda yer alan ikinci yazısında ise Hamburg hayvanat bahçesinde ölen bir kaplanın otopsi raporuna dair bilgilere yer vermiştir. Belediyecilik anlayışına ve idaresine dair bir dergide yer alan bu yazılar bir taraftan da yaklaşık yüz yıllık bir sürecin değişim ve gelişimindeki seyri takip etmek açısından önemlidir. Mecmuanın sonuna doğru yaklaşırken temmuz ayı içinde İstanbul Belediyesi Şehremini Operatör Emin (Erkul) Beyefendi'nin gayretiyle vücuda getirilen Buzhane'nin açılışı haberine yer verilmiş ve bu haberin detaylı incelemesinin, gerekli resimlerin hazırlanamaması sebebiyle, bir sonraki sayıda yapılacağı aktarılmıştır.

Mecmuanın “Türkiye Belediyeleriyle Muhabere" başlıklı son kısmı ise mecmuanın belediyeler nezdinde ne kadar önemsenen bir alan olduğunun kanıtı gibidir. Biga-Dimetoka Belediye Reisi Ahmed Hulusi mecmua üzerinden su ve elektrik kullanımına dair bir soruna yanıt aramaktadır. Soru mecmua üzerinde dönemin mevcut yasal düzenlemeleri çerçevesinde yanıtlanmaya çalışılmıştır.

Şehremaneti Mecmuası arka kapağında da önemli verilere ulaşmak mümkündür. Burada, “Belediye Vergi ve Resimleri Kanunu Talimat ve Tarifeleri” başlıklı bir çalışmanın yayınlandığı bilgisi verilmiş, ayrıca mecmuaya Haziran ayı itibariyle abone olan kişi ve kurum bilgilerine yer verilmiştir. Her geçen sayısı nitelik ve nicelik olarak daha da zenginleşen Şehremaneti Mecmuası’nın on ikinci sayısında görüşmek üzere.

İzzet Umut Çelik