Bu Sayıda

İstanbul’un güçlü anlatısını takip etmek için vazgeçilmez bir kaynak olan İstanbul Şehremaneti Mecmuası’nın 14. sayısında okurları yeniden bir zaman yolculuğuna davet ediyoruz. Yüz yıl öncesinin İstanbul’una yapılacak bu panoramik kent turunda, dün ve bugün arasında hem keyifli hem de verimli bir okuma sizleri bekliyor.

Mecmua yayın hayatına başladıktan sonra, yazıların çeşitliliğinin artması nedeniyle belirli bir sayfa sayısına bağlı kalınmamış, neredeyse zamanla doğru orantılı olarak sayfa sayıları da artmıştır. 1925 yılının Ekim ayında yayınlanan 14. sayı, şu ana kadarki en hacimli nüsha olarak bu analizi doğruluyor. Bu sayıda yazılar sekiz temel başlık altında sıralanmış.

İlk tematik başlık, alanda uzman kişilerin dünyanın farklı ülkelerini gezerek öğrenim ve izlenimlerini aktardığı raporlardan oluşan “Tetkik ve Tetebbu Kısmı”. Bu başlık altındaki üç yazı, daha önceki sayılarda da kendine yer bulmuş olan konuları içeriyor. Yazılardan ikisi İstanbul’un iaşe sorununda başat aktör olan ekmek, üçüncüsü Paris Belediye Mektebi üzerine. Dr. Grossman tarafından kaleme alınan İstanbul’un iaşesi ve ekmek konulu yazıda ekmek üretimi, şehre gelen buğday miktarı ile buğdayın geldiği bölgeler, buğday borsası, besin değeri gibi başlıklar değerlendirilirken, fırıncılar ve değirmencilere ilişkin de önemli detaylar aktarılmış. Esad ve Mustafa Hulki Beylerin hazırladığı “Ekmekçilik” konulu raporda da yurtdışındaki fırınların mimari planından malzeme seçimine ve üretim bandına uzanan ayrıntılara dair gözlemlere dayalı bilgiler sunuluyor. Bu bölümde yer alan son yazı, bir önceki sayıda Dr. Grossman imzasıyla yayınlanan ve İstanbul Şehremaneti’nin örnek alabileceği bir model olarak Paris Belediye Mektebi’nin incelenmesine odaklanan detaylı raporun devamı. 

Mecmuanın ikinci tematik başlığını “Fenni Kısım” oluşturuyor. Şehrin kanalizasyon işlerinin düzenlenmesi, lağımlar ve diğer altyapı çalışmaları bu kısımda işlenmiş. Heyet-i Fenniye Müdürü İbrahim Bey’in “Şehir Lağımları” başlıklı yazısı, yerleşik hayata geçişten başlayan hızlı bir zamansal akışla çeşitli ülkelerden söz ederek 20. yüzyıl İstanbul’una geliyor ve özellikle Emin Erkul Bey döneminde başlayan ve hızlanan altyapı çalışmalarından söz ediyor.

“Emirler, Tebligatlar, Kararlar” başlıklı kısım ise günümüz Türkçesiyle aydınlatma ve temizlik vergisi olarak tarif edebileceğimiz “tanzifat ve tenvirat” vergisinden sinema makinistliği yapacak kişilerin uyması gereken talimatlara uzanan bir çeşitlilikte bilgiler içeriyor.

Bir sonraki kısım, uluslararası kongreler ve bu kongrelerde alınan kararlara yer verilen “Garb Belediyeleri”. Üçüncüsü Paris’te gerçekleşen Uluslararası Şehirler Kongresi izlenimleri Rıdvan Fuad tarafından Ulum-ı İdariye Mecmuası’ndan tercüme edilerek aktarılmış. Bu başlık altında ele alınan diğer yazı Belçika’nın Eksel Belediyesi Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Müdürü Mösyö Ş. Dugrunkel imzalı. Yazıda yoksulluk, yetimhaneler gibi konulara değinen Müessesat-ı Hayriye, Sıhhiye ve İçtimaiye Fihristi adlı kitap konu edinilmiş.

Belediye idaresi tarafından sürdürülen çeşitli iş ve faaliyetleri içeren “Müteferrik Belediye İşleri”, İstanbul’a dair en çok veri aktaran bölümlerden biri. Ekim ayı özellikle Cumhuriyet İstanbul’u için en önemli tarihlerden birine denk düşer. Kentin tarihinde önemli bir dönüm noktası olarak 6 Ekim İstanbul’un kurtuluşu ve 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı kutlamaları mecmuanın sayfalarında yer bulan en önemli başlıklardan. Elinizdeki 14. sayı 6 Ekim kutlamalarına dair bilgi verirken, 1925 yılı Cumhuriyet Bayramı kutlamalarının İstanbul’daki yansımaları ise bir sonraki sayıda yer alıyor. Bu sayı ve İstanbul’un kurtuluşu törenleri özelinde Reisicumhur Mustafa Kemal, Başvekil İsmet Paşa, İzmir Belediye Reisi Aziz Bey ve Bursa Belediye Reisi Ahmet Cemal’in Şehremini Emin Bey’e gönderdikleri kutlama mesajları ve Emin Bey’in teşekkür mesajları yayınlanmış. Bu sayıda bilgisi aktarılan ve kentin mimarlık mirası açısından önemli bir veri de Ayakapı’daki Cumhuriyet Çeşmesi’nin açılış haberi.

Mecmuanın bir sonraki başlığı, İstanbul’da meydana gelen sağlıkla ilgili olayların istatistiğinden hayvanlardan insanlara bulaşan hastalıklara ve hastalık bulaştıran sivrisineklere kadar oldukça geniş vakaları ele alan “Sıhhi Kısım”. Bu sayıda, daha önce iki ayrı sayıda yayınlanan dizinin üçüncü bölümü paylaşılıyor. İstanbul Mezbahası Sabık Serbaytarı Ahmed Nevzad tarafından kaleme alınan yazıda, hayvanlardan insanlara geçen parazitlerin bir çeşidi olan Trikinella İspiralis [Trichinella Spiralis] inceleniyor.

Ekim 1925 sayısının en kapsamlı bölüm, 278 maddeden oluşan Zabıta-i Belediye Talimatnamesi’ni içeren kısım. Berberlerden dilencilere, kahvehanelerden kasap dükkânlarına İstanbul’un gündelik hayatında yer bulan hemen her mesleğe ve kullandıkları mekânlara dair bilgi veren satırlar önemli bir veri tabanı olarak değerlendirilebilir. Bir kent pratiği ve geleneği üzerinde şekillenen talimatname maddelerinin İstanbul kent tarihi çalışanlar için kıymetli bir kaynak olması da bu sayının önemini artıran bir husus.

“Memurin Muamelatı” mecmuanın son kısmını oluşturuyor. Burada belediye memurları başta olmak üzere personelin terfi, tayin, becayiş ve maaş gibi verileri bir istatistik olarak sunuluyor.

Şehremaneti Mecmuası arka kapak sayfasında da okura bilgi sunmaktan imtina etmemiş. Dergiyi çıkaran pratiğin, yeni bir şehircilik ve belediyecilik algısı noktasında ciddiyetinin göstergelerinden biri olarak önemli yayınların yapılmaya başlandığını biliyoruz. Bu anlamda bir önceki sayıda gördüğümüz “Paris Şehremaneti Usul-i Mali ve İdari Mecellesi”nin yayınlandığına ilişkin duyuru ve reklam bu sayıda da tekrar ediliyor. Yayın bilgisi verilen bir diğer eser ise birinci cildi basılmış olan Şehircilik adlı çalışma.

Mecmuaya abone olan kişi ve kurumların bilgileriyle bir sayısı daha nihayetlenen Şehremaneti Mecmuası’nın Kasım sayısında buluşmak ümidiyle, iyi okumalar.

İzzet Umut Çelik