Bu Sayıda
Siyasal ve kültürel dinamikleriyle tarih boyunca göz önünde olmuş İstanbul’un anlatısının kayıt altına alındığı sayısız kaynak bulunuyor. Bir sayı bir sayı daha derken, on beşinci sayısıyla tekrar okurla buluşan İstanbul Şehremaneti Mecmuası, bu kaynakların en önemlilerinden biri. İstanbul’u yaşayan, düşünen ve ona dair bilgi üreten bir ekip tarafından hazırlanan mecmuanın Kasım 1925 tarihli sayısı, Cumhuriyet’in 100. yılının görkemli kutlamalarına tanıklık ettiğimiz bugünlerde, yüz yıl öncesinin ruhu ve coşkusuyla buluşturuyor bizleri.
Hacimli ve zengin bir içerikle üretilmiş mecmuanın bu sayısında geçmiş sayılardan devam eden yazılar olduğu gibi, gündeme dair yeni metinler de bulunuyor. Mecmuada yer alan ilk yazı sadece İstanbul için değil sanat tarihi yazımı açısından da önemli. Türkiye’de projelendirilen ilk Atatürk anıtının sanatçısı Heinrich Krippel tarafından mecmuaya gönderilen bu makaleyi, İhsaiyat Müdürü Mübahat Bey tercüme etmiş. Bu gündeme dair ilk haberin “Gazi Paşa Heykelinin Temel Taşı Konma Merasimi” başlığıyla mecmuanın 12. sayısında yayınlandığını hatırlamakta fayda var. Türkiye sanat tarihi yazımı için bir kaynak olarak değerlendirilmesi gereken metin, sanatçının motivasyonundan tasarım sürecine ve malzeme seçimine kadar geniş bir kulvarda veriyi okurla paylaşıyor.
Mecmuanın ikinci yazısı yine Mübahat Bey tarafından kaleme alınmış ve Macaristan’da belediyecilikle ilgili çeşitli uygulamalar hakkında açıklamalara yer veriyor. Bu yazının hemen ardından, süreklilik gösteren dosyalardan “Tetkik ve Tetebbu Kısmı” geliyor. Şehremaneti İktisat Müşaviri Grossman tarafından yazılan ve bir önceki sayıdaki yazının devamı olan incelemede, kentin iaşe sorunu ve ekmek gündem olmaya devam ediyor. Ekmek fiyatının belirlenmesinden fırın işletmeciliğine uzanan tafsilatlı bir yazı okuru bekliyor.
Mecmuanın bir diğer dosyası “Fenni Kısım”. Bu başlık altında Heyet-i Fenniye Müdürü İbrahim Bey tarafından değerlendirilen yazıda dünyanın farklı kentlerinden örneklendirmeler, planlama ve analizler yer alıyor. Bir önceki sayıda başlayan bu bölümün, sonraki sayıda da devam edeceği bilgisiyle yazı sonlanıyor.
Şehremini Operatör Emin (Erkul) Bey’in özellikle yerel yönetim pratiğine ve Belediyeler Kanunu’na yer veren metni “umur-ı maliye”, “umur-ı fenniye”, “umur-ı iktisadiye”, “umur-ı sıhhiye”, “Darülaceze”, “tanzifat umuru”, “köprüler idaresi”, “umur-ı hukukiye”, “cemiyet-i umumiye-i belediye kalemi”, “Emanet matbaası”, “ihsaiyat umuru” başlıklarıyla aktardığı hizmet alanlarının bir dökümü niteliğinde.
Bir sonraki başlık, günümüz gündemiyle benzer bir içeriğe sahip. 2023 yılı itibarıyla yüzüncü yılını kutladığımız Cumhuriyet Bayramı’nın 1925 yılı kutlamaları tüm akışıyla mecmuada aktarılmış. Cumhuriyet Bayramı Programı ile Mustafa Kemal, İsmet İnönü ve Şehremini Emin Bey’in telgraflarına yer verilen yazıda ayrıca yapılacak törenlerin içerikleri ve yürüyüş güzergâhları tüm detaylarıyla anlatılıyor.
“Vaz-ı Esas Resm-i Küşad” başlıklı bölümde, açılışı yapılan ve hizmete sokulan projeler tanıtılıyor. Bu anlamda mecmuanın on beşinci sayısında Eminönü-Eyüp tramvayının temel atma töreni, Erenköy’de Kayışdağı suyunun ilk çeşmesinin resm-i küşadı (açılış töreni), Kadıköy dispanserinin resm-i küşadı ve Karaağaç’ta mezbaha civarında Emanet’çe inşası tamamlanmış pay mahallinin resm-i küşadı gündem maddelerini oluşturuyor. 29 Ekim 1925’te açılışı yapılmış olan çeşme, halkın talebi doğrultusunda inşa edilmiş ve Erenköy muhtarı, çeşmenin açılış konuşmasında çeşmeye Şehremini Emin Bey’in ismini verdiklerini belirtmiş.
Yönetmeliklere yer verilen “Emirler, Tebligatlar, Kararlar” bölümünde Dahiliye Vekâlet-i Celilesi'nden şerefmevrud emirname sureti, kıyafet talimatnamesi, resmi merasimde giyilecek elbise ve teferruatı hakkında talimatname, Türklere münhasır bulunan bazı sanat ve ticaretin tebaa-i mahalliyeye hasrı hakkında Dahiliye Vekâlet-i Celilesi’nin emirnamesi gibi alt başlıklarda, kullanılan kılık kıyafetten program akışının belirlenmesine kadar çeşitli teknik ve ayrıntılı bilgiler aktarılıyor.
Mecmuadaki bir diğer başlık “Sıhhi Kısım”. İstanbul Mezbahası Sabık Serbaytarı Ahmed Nevzad tarafından Berlin’de kaleme alınan yazı dizisinde bu ay, hayvanlardan insanlara bulaşan hastalıklar grubundan “da-i ekinokok” hakkında açıklamalara yer veriliyor. Bu açıklamalar dahilinde, alınacak önlemlerden olası tedavi yöntemlerine kadar birçok konuya değiniliyor.
Bu yazıdan sonra, mecmuada yer bulan sabit başlıklardan, İstanbul’un imar ve medenileşme projeleriyle birlikte iktisadi kalkınmayı gözeten raporların yer aldığı “Umrani Kısım” geliyor. Boğaz’ın her iki sahilinde açılan yeni caddeler hakkında 15-16 Kasım 1925’te İkdam gazetesinde yayınlanan yazıların bir derlemesi olarak sunulan yazı, görsellerle de besleniyor. İstanbul’un yeni imar ve planlama sürecinde özellikle Emin Bey’in çabalarını ve projelerini görünür kılan bu yazıda, açılan yeni yolların şehri daha ulaşabilir kılacağı ve bu durumun da yeni bir hayatı organize edeceği iddia ediliyor.
Mecmuada süreklilik gösteren bir diğer bölüm “Türkiye Belediyeleriyle Muhabere” başlığını taşıyor. Bu bölüm ekseriyetle Anadolu’daki belediyelerin İstanbul Şehremaneti Mecmuası’na çeşitli olay ve durumlarla ilgili bilgi ricasıyla gönderdiği mektuplardan ve mecmua kadrosunun bu mektuplara verdiği cevaplardan oluşuyor. Kasım 1925 tarihli bu sayıda, Sürmene Belediye Başkanı Ali Rıza Bey ve Celaliye Belediye Başkanı M. Ali Bey’in Şehremaneti Mecmuası’ndan bilgi talepleri yer alıyor.
Bir sonraki yazı, İstanbul Şehremini Operatör Emin Bey’in birinci cildini tercüme ettiği, O. Jovayan tarafından yazılan Şehircilik isimli kitabın tanıtımına dair. Belediye zabıt kâtiplerinden Mehmed Halid Bey tarafından kalem alınan yazıda, söz konusu kitabın önemi vurgulanırken içerik akışına dair açıklayıcı bilgiler de aktarılıyor.
Bu sayının akışı, büyük bir emek ve birikimin ürünü olarak ortaya çıkan mecmuanın önemli isimlerinden Cihad Bey’in vefat haberi ve onun için düzenlenen cenaze merasiminin ayrıntılarının aktarılmasıyla devam ediyor. Yeni başyazar ve mecmua müdürü olarak İktisat Müdür Muavini Mübahat Bey’in atandığı bilgisi de veriliyor. “Memurin Muamelatı” başlıklı bölümde, Şehremaneti’nde çalışan memurlardan istifa edenler, vefat edenler, becayiş yapanlar, ücretine zam yapılanlar, kaydı terkin edilenler ve merkez Emanet ve şubelerde 9 Haziran 1340 [1924] tarihinden itibaren mezuniyet alanlar ile mezuniyeti temdid ettirilenlerin isim cetvelleri yer alıyor.
Mecmuanın sonuna yaklaşırken Şehremaneti Heyet-i Fenniye Mütercimi Necib Nadir’in derlediği ve merak uyandıracağını düşündüğümüz bir ek kitapçıkla karşılaşıyoruz. “Adab-ı Muaşeret” başlığını taşıyan ekin bu sayıdaki kısmında öncesi ve sonrasındaki ritüelleriyle doğum ve evlilik konu alınmış. Bu olaylara ilişkin sembollerden alınacak hediyelere, çiçek türlerinin temsil ettiği anlamlardan yazılacak davetiyelere kadar tüm süreç ayrıntılarıyla yazıya dökülmüş. Toplamda seksen sayfalık bu ek kitapçığın 19. sayıya kadar devam edeceğini takip edebiliyoruz. Cumhuriyet ideolojisinin yaratmaya çalıştığı yeni nesli tarif eden bir perspektif sunan kitapçığın, hakkında yapılacak mukayeseli çalışmalarla yüz yıl öncesine dair yeni okuma alanları açacağı rahatlıkla söylenebilir.
Şehremaneti Mecmuası’nın bu sayısı Tayyare Cemiyeti’ne yardım edilmesi çağrısıyla son buluyor. Bir sonraki sayıda görüşmek üzere…
İzzet Umut Çelik
| Başlık | Şehremaneti Mecmuası 15 |
| Kısa Başlık | Şehremaneti Mecmuası 15 |
| Yayına Hazırlayan | Bülent Bilmez, İrfan Çağatay, İzzet Umut Çelik, Serhat Bozkurt, Tolga Karahan |
| Yayıncı | İBB Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü |
| Yayın Yeri | İstanbul |
| Tür | Kitap |
| Yayın Tarihi | 2023 |
| Sayfa Sayısı | 157 |
| Dil | Türkçe |
| Künye | Şehremaneti Mecmuası 15. Yayına Hazırlayanlar: Bülent Bilmez, İrfan Çağatay, İzzet Umut Çelik, Serhat Bozkurt, Tolga Karahan. İstanbul: İBB Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü, 2023. |
