Bu Sayıda
Kentin zaman kapsülü olarak adlandırdığımız mecmuanın 1 Eylül 1924 tarihinde başlayan yayın serüveni ara vermeden devam ediyor. Yaklaşık yüz yıl önce bu projeyi hayata geçirenler dönemin kültür ve yayın hayatına önemli bir güç katmışlardı. İstanbul Şehremaneti Mecmuası’nın 21. yüzyılda İstanbullularla tekrar buluşturulması fikrinin, içinde bulunduğumuz yorgun kültür ortamına benzer bir dinamizm kattığını düşünüyoruz. Aralık 1925 tarihli 16. sayıda da İstanbul’un yaşam ve kent kültürü adına birbirinden ilginç yazı ve haberler bizleri bekliyor. Ayrıca bu sayıda daha öncekilerden farklı olarak çok sayıda fotoğrafa yer verildiğini ve bu durumun kentin görsel belleği için çok kıymetli olduğunu belirtmek gerekiyor.
Mecmuanın ilk yazısını mesleki bir manifesto olarak adlandırmak mümkün. Şehremaneti Müdevvenat ve İhsaiyat Müdürü Mübahat Bey tarafından kaleme alınan metinde, belediyecilik uygulamaları hakkında genel tarifler yapılırken, olması gereken ya da idealize edilen bir “belediyeci” kimliği de tarif ediliyor.
Devamında gelen yazı ise Türkiye haritacılık tarihinin önemli isimlerinden Necip Bey tarafından yazılmış. Bu anlamda haritacılık literatüründe “Necip Bey Haritaları”nın bir ansiklopedi maddesi olduğunu hatırlamakta fayda var. Harita Sermühendisi Necip imzalı metin, bir yazı dizisi olarak kurgulanmış. Yaşanabilir, planlı bir kent için haritaların ne kadar önemli olduğu tespitiyle başlayan yazıda, tüm kentler için olduğu gibi İstanbul için de topografyanın büyük önem arz ettiği belirtiliyor. Harita yapımında elzem olan nirengi noktalarının seçiminin gerekçeleri anlatılırken, İstanbul’un Avrupa yakasında nirengi noktasının Okmeydanı, Anadolu yakasında ise Ayrılıkçeşmesi olarak alındığı bilgisi ilginç detaylardan. Devamında vilayet ve şehir haritaları noktasında ayrıntıların verildiği metin, İstanbul’un tapu ve konut tespiti için kadastral haritaların öneminin ve ihtiyacının vurgulandığı bir akışla sürüyor.
Bir sonraki yazı “İtfaiyenin Tekemmülüne Doğru” başlığını taşıyor. Yazarı belli olmayan ve itfaiyenin daha iyi hale getirilmesine yönelik yapılan çalışmaları anlatan yazıda özellikle Şehremini Emin Bey’in bu alanda yapmış olduğu katkı vurgulanıyor. İstanbul itfaiyesi hakkında değerlendirmeler ve itfaiye teşkilatının daha iyi hale gelmesi için yapılması gerekenler sıralanırken, Ruslardan alınan ve “Boğaziçi” ismi verilen motorun yenilenme işlemleri tüm ayrıntılarıyla anlatılıyor ve fotoğrafı paylaşılıyor.
Mecmuanın diğer yazısı İktisat Muavini Kadri imzalı ve “Ölçüler Kanunu Münasebetiyle” başlıklı. Yazıda çarşı-pazarda kullanılan ölçülerin karışıklığı ve bu ölçülerin hakkıyla bilinmediği örneklerle açıklandıktan sonra bu konuda yapılan çalışmalardan bahsedilerek metre, kilo ve litreye geçişin aciliyeti vurgulanıyor.
İstanbul Şehremaneti Mecmuası kentin mimarlık ve sanat tarihi hafızası adına da çok önemli bir veritabanı. Bu anlamda bu sayıda kentin Bizans mimarisi örneklerinden olan Şerefiye Sarnıcı’na yer verildiğini görüyoruz. II. Theodosius dönemine ait olduğu tahmin edilen oldukça iyi korunmuş su yapısının bir de fotoğrafının verildiği yazıda mevcut duruma ve yapıyı tekrar görünür kılma niyetine dair kısa bir açıklama yer alıyor.
Mecmuada yer alan ve yazarı belli olmayan bir diğer yazı “İstanbul’a Ait Mühim Bir İstatistik” başlığını taşıyor. İstatistiğin önemi vurgusuyla başlayan çalışmada belediye daireleri dahilindeki otel, kahvehane, gazino, bar, tiyatro, sinema, stadyum, eğlence mekânları, han, hane, hamam, cami, çeşme, dükkân ve mabetlerin sayıları sıralanıyor.
Devamında gelen yazı kimsesiz çocukları, yaşlı ve muhtaçları barındırmak amacıyla 1896’da İstanbul’da açılan bir hayır kurumu olan Darülaceze hakkında. Kuruma ilişkin genel bir çerçeve sunan yazıda Darülaceze binasının nerede ve ne şekilde inşa edildiği, Darülaceze’nin idare şekli (dayandığı nizamnameler), gelir kaynakları, himaye edilen kişilerin sayısı gibi bilgiler veriliyor. Yazının bir diğer kıymetli yönü de görsellerle desteklenmesi.
Sonraki metin Heyet-i Fenniye Müdürü İbrahim Bey tarafından kalem alınan ve bir önceki sayıda başlayan “Şehir Lağımları” yazısının devamı. Avrupa’nın çeşitli şehirlerinde lağımlar konusunda yapılan çalışmaları anlatan yazıda Brüksel, Liége ve Ostand şehirleri ele alınmış.
"Üsküdar ve Civarı Tramvayı” başlıklı, yazarı bilinmeyen yazı ise İstanbul ulaşım tarihine ilişkin kıymetli bilgiler taşıyor. Fotoğrafla desteklenen yazı, Üsküdar ve civarı tramvay hattı işletmesinin Şehremaneti’ne devri ve yol güzergâhıyla ilgili verileri paylaşıyor.
İstanbul’un belleğinde ve kent planlamasında mezarlıkların belirgin bir yeri vardır. “Kabristanlar Hakkında” başlıklı yazı da Konya Mebusu Refik Bey’in kabristanların belediyelere devredilmesi hususunda Büyük Millet Meclisi’ne sunmuş olduğu kanun layihası hakkında.
Yasal düzenlemelerle ilgili bir diğer yazı Belediyeler Kanunu’nda yer alan zabıta, yerel yönetimler ve toplu taşımacılık hakkında “Emirler, Tebligatlar, Kararlar” başlığıyla kaleme alınmış. Burada Küçük Mecelle’de yapılacak bir tashih hakkında Dahiliye Vekâlet-i Celilesi'nin emirname sureti; aşçı, lokantacı, işkembeci, köfteci, kebapçıların tabi olacakları şerait-i sıhhiyeye dair Şehremaneti’nin emirnamesi sureti ve otomobillerin seyrüseferi hakkındaki talimatname değerlendirilmiş.
Mecmuanın bu sayısında üç farklı tabloya yer veriliyor. Bunlardan ilki Teşrinisani 1341/Kasım 1925 ayı zarfında Şehremaneti sınırları dahilinde çıkan yangınlara dair İhsaiyat ve İtfaiye Müdüriyetleri tarafından ortaklaşa hazırlanan bir liste. Bu liste dahilinde kentin mekân dokusuna ve mimarisine dair ilginç detaylar olduğunu söylemek mümkün. Diğer tablo personel kanunu ve izinlerle ilgili olup Umur-ı Hukukiye Müdüriyeti, Kontrol Müdüriyeti, Heyet-i Tahminiye azaları, Makriköy Şube-i İdariyesi, Bayezid Şube-i İdariyesi, Kadıköy Şube-i İdariyesi gibi çeşitli birimlerde çalışanların izin günlerini gösteriyor. Son liste ise Haller İdaresi’ne ait ve dokuz ayda İstanbul’da tüketilen sebze ve meyvelerin bir bilançosunu veriyor.
Şehremaneti Heyet-i Fenniye Mütercimi Necib Nadir’in derlediği Adab-ı Muaşeret başlığını taşıyan ekle mecmua sonlanıyor. Toplamda seksen sayfalık bu ek kitapçığın 19. sayıya kadar devam edeceğini takip edebiliyoruz. Bu bölümde nikâh akdinden davetiye ve belediyedeki merasimlere uzanan bir içerik bulunuyor. Cumhuriyet ideolojisinin yaratmaya çalıştığı yeni nesli doğumundan itibaren tarif eden bir perspektif sunan kitapçığın, hakkında yapılacak mukayeseli çalışmalarla yüz yıl öncesine dair yeni okuma alanları sunacağı söylenebilir.
Şehremaneti Mecmuası’na yeniden abone olanlar ve aboneliklerini yenileyenlerin listesinin verildiği arka kapakta ayrıca zamanının kamu spotu olarak tarif edebileceğimiz “Tayyare Cemiyetine Yardım Ediniz!” çağrısıyla mecmua sonlanıyor.
İstanbul kent belleğinin izinde, bir sonraki sayıda görüşmek üzere…
İzzet Umut Çelik
Başlık | Şehremaneti Mecmuası 16 |
Kısa Başlık | Şehremaneti Mecmuası 16 |
Yayına Hazırlayan | Bülent Bilmez, İrfan Çağatay, İzzet Umut Çelik, Serhat Bozkurt, Tolga Karahan |
Yayıncı | İBB Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü |
Yayın Yeri | İstanbul |
Tür | Kitap |
Yayın Tarihi | 2023 |
Sayfa Sayısı | 151 |
Künye | Şehremaneti Mecmuası 16. Yayına Hazırlayanlar: Bülent Bilmez, İrfan Çağatay, İzzet Umut Çelik, Serhat Bozkurt, Tolga Karahan. İstanbul: İBB Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü, 2023. |