Bu Sayıda

Modern Türkiye’nin inşasında en önemli kurumlardan biri olan İstanbul Belediyesi tarafından hazırlanan Şehremaneti Mecmuası’nın 18. sayısında yine birlikteyiz. Mecmua bu sayısında da tarihe düştüğü notlarla bizi bir yolculuğa davet ediyor. Yerel olduğu kadar evrensel içeriğiyle de önemli bir belleğin taşıyıcısı olan mecmuanın 1926 Şubat sayısı, kente ve kentte yaşamaya dair 12 başlıktan oluşuyor.

İlk yazı, Şehremaneti idaresinde yaşanan büyük bir değişimin haberi olarak kaleme alınmış. Cumhuriyet idaresinin İstanbul’a atadığı ilk şehremini ve mecmuanın fikir babası Operatör Emin Erkul, Ocak 1926’da istifa etmiş ve görevi sonlanmıştır. Emin Bey’in yerine ise 27 Ocak 1926 günü Cumhuriyet Halk Fırkası Trakya Mıntıkası Müfettişi Muhittin Bey atanmıştır. Muhittin Bey, mütareke yıllarında yürüttüğü Şehremaneti müfettişliği vazifesinin yanı sıra Üsküdar Belediye Dairesi Müdürlüğü görevi münasebetiyle de İstanbul Şehremaneti teşkilatını yakından tanıma tecrübesini yaşamıştır. Atama kararının ardından Ankara’ya çağrılmış ve 6 Şubat 1926 tarihinde İstanbul’un son şehremini olarak görevine başlamıştır. Yazıda kısa bir biyografi ile birlikte Muhittin Bey’in bir fotoğrafına da yer verilmiştir. Bu arada 12 yıl boyunca görevde kalacak olan Muhittin Üstündağ, İstanbul Belediye Başkanlığı görevini en uzun süre devam ettiren belediye başkanı unvanına da elinde tutacaktır. 

Devamında gelen yazı “Cemiyet-i Umumiye-i Belediye” başlığını taşıyor. Osmanlı Devleti’nin modern belediyeciliğe geçiş sürecinde atılan adımların bir sonucu olarak ortaya çıkan İstanbul Cemiyet-i Umumiye-i Belediyesi, kurulan belediye daireleri ile Şehremaneti arasındaki irtibatın sağlanabilmesi adına oluşturulur. Bu sistem dokuz belediye dairesiyle Cumhuriyet yönetiminde de kullanılmaya devam etmiştir. Bu sayıda Beyazıt, Fatih, Beyoğlu, Yeniköy, Anadolu Hisarı, Üsküdar, Kadıköy, Adalar ve Bakırköy belediye dairelerinde seçime katılanların ve seçilen azaların aldığı oy oranlarının bulunduğu bir tablo okurla paylaşılmaktadır.

Bir sonraki başlık, Heyet-i Fenniye Müdürü İbrahim tarafından kaleme alınmıştır ve önceki sayıda ele alınan yazının devamıdır. Rapor niteliğindeki metinde her ne kadar “Şehir Lağımları” başlığı atılmış da olsa, nüfus bilgilerinden su isale hattının detaylarına uzanana geniş bir sahada veri bulmak mümkündür. Metinde İngiltere’nin Londra, Manchester ve Liverpool şehirlerinde altyapı sistemi konusunda yapılan çalışmalar konu edilmiştir. Son bölümde bir diğer Avrupa kenti olan Almanya’ya dair bazı istatistikler verilmekle birlikte yazı, İstanbul’un altyapı sistemine dair iki görselle sonlandırılmıştır. Bunların kentin görsel tarihi adına önemli kayıtlar olduğunu belirtmek gerekiyor. 

Devamında gelen “Paris Halleri” başlıklı yazı, Heyet-i Fenniye Müdür Muavini Fuad tarafından kaleme alınmıştır. Yazıda Paris’teki hallerin mevkii, şekli, kullanım şekilleri ve vergileri gibi çeşitli konular hakkında bilgiler verilmektedir. Paris’te bir inceleme için görevlendirildiğini belirten Fuad Bey, genel bir panoramasını çizdiği şehrin mimarisi ve işleviyle birlikte “halleri”ni analiz etmiştir. Ürün çeşitliliği ve fiyatlardan açılış kapanış saatlerine uzanan bu detaylı yazıda yer yer Şehremaneti tarafından Kadıköy’de açılan halle ilgili de mukayese yapılmıştır. 

Takip eden yazı Şehremaneti Heyet-i Fenniyesi Müdürü Necib Bey tarafından kaleme alınmış olup 16. sayıda başlayan yazı dizisinin devamı niteliğindedir. Bu sayıda, bir şehir rehberi olarak tasarlanan harita çalışmalarının temelini oluşturan nirengi noktası üzerinde durulmaktadır. Yazıda nirengi noktasının belirlenmesinde kullanılan teknik malzemeler ve kullanım amaçları konu edilmiştir. 

28 Eylül 1925 tarihinde Paris’te gerçekleştirilen Beynelmilel Şehirler İttihadı Kongresi’ne katılım ve gözlemlerine dair yazının ilki 16. sayıda yayınlanmıştı. Emin Bey’in şehreminliği döneminde Tathirat ve Tebhirat-ı Fenniye Müdürü Doktor Ali Rıza Bey tarafından hazırlanan, kongrenin tarihçesinden katılımcılara ve kongre mekânına kadar geniş bir çerçevede değerlendirilen rapor, bir sonraki sayıda da devam etmektedir.  

İstanbul Şehremaneti dava vekillerinden Avukat Selahaddin Sadık imzalı “Belediye Kanunlarının Tatbikatı” başlıklı yazıda belediye kanunlarının tatbik edilmesinde görülen eksiklikler ve yapılması gerekenlere dair bilgilere yer verilmiştir. “Türk Belediyesinin Bugünkü İşlerinden Biri” başlıklı yazı Memur Nazım tarafından kaleme alınmıştır. Yazıda, belediyenin yeni açılan fabrikalarda kalifiye eleman ihtiyacını karşılamak için çeşitli kurslar açmasına ve ülkedeki işsizlik sorununa ilişkin sorumluluk almasına değinilmiş ve çözüm olarak  “Sanat Darülmesaileri” kurulması önerilmiştir.

“Emirler, Tebligatlar, Kararlar” başlıklı bölümde Belediyeler Kanunu bünyesinde hazırlanan kanun ve yönetmeliklere yer verilmiştir. Bunların bazıları, Ebniye Kanunu mucibince verilecek bonoların damga resmine tabi olduğu hakkında Emanet’in tamimi sureti, lağım ve mecari sularıyla bostanların sulanması hakkında Emanet’in tamimi sureti, yangın arsalarına takdir edilecek kıymetler hakkında Dahiliye Vekâlet-i Celilesi’nin tahrirat-ı umumiyesi sureti, iskemle ve masa gibi levazım-ı istirahati ihtiva etmeyen pasta ve şekerlemeci barakalarına ruhsat itası gayr-i caiz bulunduğuna dair Emanet’in tamimi sureti olarak sıralanabilir. 

Mecmuanın sonuna yaklaşırken Şehremaneti Heyet-i Fenniye Mütercimi Necib Nadir’in derlediği “Adab-ı Muaşeret” başlığını taşıyan ekin devam ettiği görülmektedir. Toplamda seksen sayfalık bu ek kitapçığın 19. sayıya kadar devam edeceğini takip edebiliyoruz. Cumhuriyet ideolojisinin yaratmaya çalıştığı yeni nesli tarif eden bir perspektif sunan kitapçık hakkında yapılacak mukayeseli çalışmalarla yüz yıl öncesine dair yeni okuma alanları açılacağı rahatlıkla söylenebilir.

Dün ile bugün arasında köprü kuran ve kentle kurduğumuz aidiyet bağımızı kuvvetlendiren Şehremaneti Mecmuası’nın bir sonraki sayısında görüşmek üzere, sağlıcakla kalın.

İzzet Umut Çelik