20. sayımızda, 98 yıl öncesinin Nisan ayından notlarla tekrar merhaba. Türkiye’nin yayıncılık pratiği ve geleneği düşünüldüğünde 20 sayılık bir sürekliliğin göz ardı edilemeyecek bir birikim olduğunu hemen belirtelim. İstanbul Şehremaneti Mecmuası baharı karşılayan bu sayısında bizleri bir kez daha zaman yolculuğuna davet ediyor. 

Mecmuanın süreklilik gösteren konu başlıklarından biri, dünya kentlerinden yerel yönetimlerle ilgili deneyimlerin aktarıldığı "Garb Belediyeleri". Bu başlık altında Şehremaneti Müdevvenat ve İhsaiyat Müdürü Fuad Şefik tarafından La Science Administrative dergisinden derlenerek kaleme alınan “Belçika'da Mesken Meselesi”nde, Belçika’nın nüfus bilgilerinden kent planlamasına ve yerleşim tarihçesine uzanan bir kulvarda değerlendirmeler söz konusu. Bu bölümdeki yazılar, dönemin idarecilerinin mevcut gündemi ve gelişmeleri takip etmesinin ve bu sürece dahil olabilme çabası göstermesinin bir göstergesi olarak da okunabilir. 

Heyet-i Fenniye Müdürü İbrahim Bey imzalı, “Şehir Lağımları: Lağımların Şekil ve Maktaları, Müttehid Lağımlar” başlıklı bir sonraki metin, 14. sayıda başlayan yazı dizisinin devamı.  Londra ve Berlin şehirlerinin karşılaştırılması ekseninde kurgulanan metin, farklı zeminlerin işlevlerine ve buralarda kullanılan malzemeye dair önemli bilgiler sunuyor. Yağmur sularının toplanması ve tahliyesi üzerine değerlendirmeler içeren yazı, sonraki sayılarda devam edeceği bilgisiyle sonlanıyor.

Mecmuada yer bulan bir sonraki başlık, Beyazıt Meydanı’nda çevre düzenlemesi kapsamında yapılan havuzun açılış töreni hakkında. Söz konusu açılış hikâyesi bir taraftan da İstanbul’un modernleşme serüvenindeki önemli tartışmalardan birinin zeminini oluşturmuş, meydanlar ve bunların işlevleri çevresinde şekillenen tartışma dahilinde Beyazıt Meydanı ve havuz projesi İstanbullular tarafından uzun süre tartışılan bir proje olmuştur. “Bayezid Havuzu’nun Resm-i Küşadı” başlıklı haber yazısında 27 Mart 1926’daki açılışta nasıl bir tören hazırlığı yapıldığı, havuzun ve çevresinin nasıl süslendiği ayrıntılarıyla yer bulmuş. Havuza dair bir fotoğrafın da kullanıldığı yazıda Cumhuriyet sonrası İstanbul’un ilk şehremini olan Haydar Bey’in ve dönemin şehremini Muhittin Bey’in yaptığı açılış konuşmalarından bir bölüm okurla paylaşılmıştır.

Devamında gelen yazı Brüksel’de yayımlanan Fünun-ı İdariye Mecmuası’ndan alıntılanan “İtalya Belediyelerinde İhsaiyat Daireleri”. Bu yazılar girişte belirtildiği gibi dünyada belediyecilik alanında yaşanan gelişmelerin takip edildiğini göstermesi bakımından ilgi çekicidir. Milano ve Floransa belediyelerinde çıkan mecmualardan hareketle, burada çalışan memurlar ve yaptıkları işlerin istatistiğine dair bilgi veren yazı, modern dünyada ne gibi pratiklerin yaşandığını görme ve bunları şehir hayatına dahil etme çabasının göstergesi olarak değerlendirilebilir. 

Bir sonraki metin Şehremaneti Harita Şubesi Müdürü Necib Bey tarafından hazırlanan dizinin devamı. “Harita ve Haritacılık” başlıklı bu yazıda ölçüm ve harita hazırlama pratiği üzerine bilgi verilirken, yatay ve düşey açılarla uzaklıkların ölçülmesi ve bu ölçümlerde kullanılan “mütekarribülmerkez raks” (teodolit) olarak adlandırılan aygıtın ölçüye hazır hale getirilmesi anlatılıyor. Yazıda söz konusu aygıtla ölçüm yapmak için kullanılan mira, şakul, teodolit sehpası vb. gibi araçlar da tanıtılıyor. 

Mecmuada yer bulan bir diğer yazı İstanbul Şehremaneti dava vekillerinden Avukat Selahaddin Sadık tarafından hazırlanmıştır. “Belediye Kanunlarının Tatbikatı” başlıklı yazıda İstanbul özelinde kadastro ve istimlak süreçlerinin zorlukları anlatılırken, özellikle yangınlar sonrasında arsa mülkiyetlerinde haklar, bina istimlak kanunlarının uygulanmasında görülen eksiklikler ve yapılması gerekenler değerlendirilmekte.

Sonraki yazı Şehremaneti Mecmuası’nda en çok önem verilen konulardan biri olan “Sıhhi Kısım” başlığı altında kaleme alınmıştır. İstanbul’un dokuz belediye dairesini oluşturan Beyazıt, Fatih, Beyoğlu, Yeniköy, Anadolu Hisarı, Üsküdar, Kadıköy, Adalar ve Bakırköy ilçelerinde 1926 yılı Mart ayı boyunca meydana gelen sağlıkla ilgili olayların istatistiği verildiği yazıda, hangi hastalıklardan kaç kişinin hastalandığı belirtilirken hayatını kaybedenlerin verisi de paylaşılıyor.

Şehre ilişkin beslenme, sağlık, imar, barınma, ulaşım, eğitim, hava durumu gibi konularla ilgili olarak düzenlenmiş istatistiki bilgiler “İhsai Kısım” başlığı altında yayımlanmıştır. Mecmuanın bu sayısında 1925 yılı zarfında İstanbul’un şehir ve sahillerinde yolcu nakliyatı ile elektrik, gaz ve telefon şirketlerine ait elde edilen istatistiki bilgiler yer bulmuştur.

Mecmuada süreklilik gösteren bir diğer konu yangın vakaları. 1926’nın Mart ayında İstanbul sınırları dahilinde çıkan yangınlara dair hazırlanan tablo, bir sonraki yazı başlığını oluşturuyor. Dönemin İhsaiyat ve İtfaiye Müdüriyetleri tarafından oluşturulan liste, yangınların nerede ve neden çıkmış olduğu ve ne kadar sürdüğü konusunda bilgi veriyor. Hemen ardından aynı tarihleri içeren “Şehremaneti Şuabat-ı İdariyesi Dâhilinde Müceddeden Vukua Getirilen İnşaat ile Tamirat Miktarını Mübeyyin Cetveldir” başlıklı bir tablo sunulmuş. Tabloda şehri oluşturan dokuz daire ve burada gerçekleşen imar faaliyetine dair bilgi veriliyor. 

Mecmuada bulunan son yazı belediye idareleri tarafından yapılacak olan işlerin ve hiyerarşik işleyişe ait yazıların yer aldığı “Emirler, Tebligatlar, Kararlar”. Bu başlık altında şeker inhisarı hakkında kanun, petrol ve benzin inhisarı hakkında kanun, sabunlar hakkındaki talimatnamenin tatbikine dair Emanet’in tamimi, eğlence ve hususi istihlak vergisi hakkındaki kanun konularında bilgi veriliyor. 

Mecmuanın 1926 Nisan sayısı, arka kapağında yer bulan abonelerin listesi ve Tayyare Cemiyeti’ne yardım çağrısıyla son buluyor. Kentin anlatısının en önemli tanıklarından İstanbul Şehremaneti Mecmuası’nın mayıs sayısında görüşmek umuduyla…

İzzet Umut Çelik