İstanbul Şehremaneti Mecmuası’nın yirmi birinci sayısıyla tekrar birlikteyiz. Mayıs 1926 tarihli bu sayı, büyük bir değişimin habercisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Yirmi bir sayıdır devam eden ve birinci nüshada aktarılan program dahilinde çıkarılmaya çalışılan mecmuada, bu hedefin ne denli başarıya ulaştığı eleştiriye açık olmakla birlikte bu gaye uğrunda harcanmış mesainin kıymetini belirtmek gerek. Ancak mecmuada on ikinci sayıdan sonra yer alan bazı yazıların ve gündem maddelerinin belediyecilikle ilgili olmadığı ve mecmuanın, birinci sayıda açıklanan programdan sapma eğilimi gösterdiği ifade edilir. Osman Nuri (Ergin), “Bir İzah” başlıklı giriş yazısıyla gerçekleşen bu değişimi özetleyerek söz konusu değişimin esas gerekçelerini ortaya koyar. Osman Nuri Bey’e göre mecmua, on ikinci sayıya değin belirlenen program dahilinde çıkarılmış olsa da on ikinci sayıdan sonra “maksat ve gayeden uzak birtakım yazılar, bilüzum cetveller ve bazı münasebetsiz resimlerle” doldurularak belediye işlerine gereken önemi gösterememiştir. Bu nedenle dönemin şehremini Muhittin Üstündağ, mecmua çıkarma işinin Emanet’in ilgili merciinden alınarak doğrudan Heyet-i Tahririye Müdüriyeti’ne verileceğini 22 Nisan 1926 tarihli emirname ile bildirmiştir.

Belediye başkanı olmadan önce de mecmuayı takip ettiğini bildiğimiz Üstündağ, artık Osman Nuri Bey mesuliyetinde çıkacak olan mecmuanın ilk on iki nüshada uygulanan program dahilinde devam etmesini arzu etmiştir. Osman Nuri Bey, Muhittin Üstündağ’ın bu arzusuna ek olarak mecmua için garp belediyelerinin teşkilatına, bütçelerine ve şehirlerinin imar tarzına dair bazı önemli makale ve eserlerin tercüme ettirilerek Türkiye belediyelerine sunulacağını belirtmiştir. Yine neşredilmekte olan garp belediyelerinin mecmualarından da yararlanılacağını söyleyen Osman Nuri Bey, şimdilik Beynelmilel Şehirler İttihadı’nın 1925 senesinde Paris’te toplanan kongresi tarafından hazırlanıp daha sonra Brüksel’de basılan Le régime Municipal dans les divers pays adındaki eserle Fransa’da Chalons-sur-Marne Belediyesi Genel Sekreteri Charles Sol’un neşrettiği Budget Municipal’ın tercüme ettirilerek tefrika şeklinde mecmuada yayınlanacağını aktarmıştır.

Osman Nuri Bey’in yazısındaki en kayda değer kısım, garp memleketlerinde çeşitli dillerde iki yüzü geçkin belediye mecmuası çıkmasına rağmen Türkiye’de bu sayının yalnızca bir olduğunu ifade etmesidir. Hatta çıkan tek mecmuayı da layıkıyla yönetemediğimizi ima eden Osman Nuri Bey, bu işlerle iştigal etmesi gereken İhsaiyat Müdüriyeti’ne görevini tekrar hatırlatarak bu kutsal vazifede kendilerine kalem yardımını esirgemeyen kişilerden aynı yardıma devamları hususunda ricacı olur. 

Mecmua, bu kısa izahtan sonra İstanbul’un hâlâ en büyük problemi olan iaşe meselesiyle devam eder. “İstanbul’un İaşesi: Ekmek İşleri” başlığını taşıyan ve Osman Nuri tarafından kaleme alınan mecmuanın ilk yazısında Anadolu, Trakya, Bulgaristan, Romanya, Rusya, Avustralya, Amerika, İtalya, Arjantin gibi bölgelerden ithal edilen buğday miktarı vb. verilere yer verilerek İstanbul’da nüfus başına yıllık kaç kilogram ekmek tüketildiğine dair tutarlı bir veriye ulaşılmaya çalışılır. 

“Kanunlar, Nizamlar, Talimatlar” ana başlığı altında sunulan ikinci yazıda ise Büyük Millet Meclisi’nce düzenlenen ve yayımlandığı 31 Mart 1926 tarihinden beri geçerli olan Memurin Kanunu neşredilmiştir. Memurun kısa bir tanımı yapılarak başlanan kanunda, memur ve müstahdem olabilmenin şartları, memurların intihap, tayin ve terfileri gibi meseleler doksan iki maddelik kanunla ayrıntılı bir şekilde okura sunulur.     

Mecmua, yukarıda özetlenen ve kanuni işleyişe ait üç yazıdan sonra istatistiki mahiyetli "1340 ve 41 Seneleri Zarfında İstanbul’da Vuku Bulan Tramvay Kazaları” başlıklı iki tablo ile devam eder. Tabloda; 1340 ve 1341 yıllarında İstanbul’daki Şişli-Tünel, Tatavla-Tünel, Ortahisar-Aksaray, Sirkeci-Taksim, Yedikule-Sirkeci gibi tramvay hatlarında meydana gelen kazaların nasıl gerçekleştiği, aylara ve cinsiyete göre oranı gibi veriler sunulur.

Ardından gelen “Umrani Kısım” ise mecmuada sıkça gördüğümüz ve İstanbul’un imar ve tezyini konusunda çeşitli raporların yer aldığı bir bölümdür. Bu sayıda ise eski şehremini Operatör Cemil (Topuzlu) Bey, eski şehremin vekili Mehmed Ali Bey ve eski belediye muavini ve Cemiyet-i Umumiye-i Belediye’nin eski reis-i sanisi Tevfik Bey’in raporlarına yer verilmiştir. Raporlar bu sayıya değin mecmuada neşredilen raporlardan pek farklı bir şey dememekle birlikte eski şehremin vekili Mehmed Ali Bey’in “kırtasiyecilik” şeklinde tabir ettiği, bugün ise “bürokrasi” karşılığını verdiğimiz bu eylemin dile getirilmesi, dönemi göz önüne alındığında takdire şayandır.

Diğer bir ana başlık olan “Müşahedeler, Fikirler” kısmında Cemiyet-i Umumiye-i Belediye zabıt kâtiplerinden Mehmed Halid tarafından neşredilen “Ada Çamları” başlıklı yazı, mecmua okuyucularının daha önce karşılaştıkları yazılardan biridir. Mübahat Bey, mecmuanın Kânunuevvel 1340 [Aralık 1924] tarihli dördüncü sayısında “Ada Çamlarını Kurtarmalıdır” başlıklı bir yazı yazarak Ada çamları konusunda bir çağrıda bulunmuştu. Aradan geçen on yedi aydan sonra Mehmed Halid Bey de aynı meseleye dikkat çekerek mevzubahis meseleyi çamlar üzerinde tasarruf iddia etmiş kurumlar üzerinden analiz eder. 

Mecmuanın altıncı kısmını oluşturan “Türkiye Belediyeleri”nde ise 627 adet Türkiye belediyesinin geliriyle nüfusu hakkında bir istatistik neşredilir. Mecmuada bu zamana kadar yayımlanmış en geniş istatistiklerden biri olan bu tabloda; yer alan belediyelerin bağlı olduğu vilayet, nüfus, kaza, nahiye ve umum varidatı gibi veriler sunularak ayrıntılı bir analiz yapılır.

Mecmuanın yedinci bölümünü oluşturan “Garp Belediyeleri” kısmında ise Beynelmilel Şehirler İttihadı Kongreler Daimi Kalemi’nin mektubuna ve Lahey Belediye İdaresi’nin işleyişine ait bazı bilgilere yer verilerek bundan belediye idarelerinin istifade etmesi amaçlanır.

Mecmuanın sekizinci ana başlığını oluşturan ve on altıncı sayıdan beri süregelen “Harita ve Haritacılık” kısmında ise Şehremaneti Harita Dairesi Müdürü Necib Bey, nirengi noktalarının ölçümü ile ilgili gündemine devam eder. Bu ölçümler esnasında dikkat edilmesi ve uygulanması elzem olan prosedürlerden bahseden Necib Bey’in, mecmuada neşredilen bu yazılarını 1927 yılında Usul-i Mesaha ve Kadastro Tatbikatı başlığı ile müstakil bir kitap olarak yayınladığını tekrar belirtelim.

Mecmuanın bu sayı için en dikkate şayan başlıklarından biri “Sıhhi Kısım” altında verilen “Açlığa Tahammül” yazısıdır. İstanbul Mezbahası Sabık Serbaytarı Ahmed Nevzad tarafından neşredilen yazıda Yolly isminde Alman bir gencin açlığa dayanma serüvenine tanıklık ediyoruz. Ahmed Nevzad Bey, hem işin magazinsel kısmına hem de tıp tarihi açısından mühim olan fizyolojik kısmına odaklanarak okuması keyifli bir yazı vücuda getirmiştir. 

Mecmuanın son yazısı ise “Tetkik ve Tetebbu” başlığı altında sunulmuştur. Genelde inceleme için Emanet tarafından Avrupa’ya gönderilmiş veya gönderilecek kişilerin/heyetlerin ibraz ettikleri raporlardan oluşan bu bölümde, bu sayı için Cemil Paşa zamanında Avrupa’ya seyahat etmiş olan Heyet-i Fenniye Müdürü Ahmed Cevdet ve Kadıköy Dairesi Müdürü Celal Esad Beyler tarafından düzenlenmiş raporun bir kısmına yer verilir. 

Mecmua, adet olduğu üzere “Tayyare Cemiyetine Yardım Ediniz!” çağrısı ve “Şehremaneti Mecmuası’na Yeniden Abone Olanlar ve Abonelerini Tecdit Edenler” başlıklı listeyle son bulur. Abone olanlar listesindeki belediyelerden ve şahsiyetlerden de anlaşıldığı üzere mecmua, her geçen gün kapsam alanını genişletmektedir.

Tolga Karahan