İstanbul gibi sürekli değişen dinamik bir kentte yaklaşık 100 yıl önce bir şehir dergisi çıkarmaya cüret etmek, onu bilinir ve görünür kılmaya çalışmak çok kolay olmasa gerek. Büyük bir emek ve özverinin üzerine inşa edilen İstanbul Şehremaneti Mecmuası’na bugünden bakmak, şehrin değişim ve dönüşümüne tanık olmak heyecan verici. Her sayısında kenti ve kent yaşamını merkezine alan farklı yazılara günümüzün merceğinden bakmak, hepimize çok farklı bir okuma deneyimi katıyor.  

Yayın hayatının ikinci yılını dolduran mecmuanın Eylül, 1926 tarihli 25. sayısı 10 farklı başlıkta hazırlanan yazılarla okurlarını selamlıyor. Ali Suad’ın kaleme aldığı, “İstanbul Şehrinde Sanayi” başlığını taşıyan yazı; ilk sırada yer alıyor. Bir başyazı hüviyeti taşıyan makalede yazar İstanbul’da sanayileşme konusunda yapılması gerekenlere odaklanmıştır. Aslında yazı, Cumhuriyet Türkiyesi’nin ekonomik alanda uygulamaya çalıştığı bağımsız iktisat politikasının ve II. Meşrutiyet’le birlikte ivme kazanan milli iktisat söyleminin nüvelerini taşıyor. Dönemin ekonomik ve toplumsal sıkıntıları bağlamında ele alınan yazıda salt durum tespiti yapılmamış, olası çözüm önerileri de sıralanmıştır. Bu anlamda İstanbul özelinde nasıl bir üretimin yapılabileceğine, bunların tarihsel ve güncel önemlerinden hammadde tedarikine ve endüstriyel uygulamalarına uzanan kapsamlı bir değerlendirme yapılmıştır. Tarım ve sanayi kooperatifçiliğinin önemi üzerinde de durulan makalede; konserve üretiminden dokuma sanayiine, süt üretiminden dericiliğe uzanan birçok konuya değiniliyor ve  İstanbul’un 1920’lerdeki endüstriyel serüvenine tanıklık edilebiliyor. Yazının bir diğer önemli tarafı ise 20. yüzyıl başlarında İstanbul’da en sık karşılaşılan 100’ü aşkın mesleğin alfabetik olarak sıralanmasıdır. 

Devamında gelen yazı ise 20. yüzyılın en korkunç hastalıklarından verem ve ondan korunma yolları hakkındadır. İsviçreli Doktor Jaquerod tarafından veremden korunmak üzerine yazılmış kitaptan tefrika edilen yazının ilkinde, öncelikle hastalığın tarifi yapılırken ne gibi durumlarda bulaşıcılık riski taşıdığı üzerinde durulmuştur. Hastalığın -özellikle- hijyen koşullarına uyulmayan şehir şartlarında sebep olduğu bulaşıcılığa dikkat çekilerek tükürüğün taşıdığı risk vurgulanmıştır. Verem mikrobunun yayılmasının önüne geçilmek için neler yapılması gerektiğini de tarif eden makale, devam edeceği bilgisiyle sonlanır. 

Şehremaneti Mecmuası’nda sağlık konusuna çok önem verilmiş ve bulaşıcı hastalıklar hakkında “Sıhhi Kısım” başlığı altında birçok makale yayınlanmıştır. Mecmuanın 25. sayısında, İstanbul Mezbahası Sabık Serbaytarı Ahmed Nevzad (Tüzdil) tarafından hazırlanan makalede balıklardan insanlara bulaşan dibotiriyosefalus latus hastalığı ele alınmıştır. Makale hastalığa dair ilk tanının ne zaman konduğundan hangi balıklarda bulunduğuna ve hangi yollarla bulaştığına kadar birçok detaya yer vermektedir. 

Aynı bölüm altında bir diğer makale ise “Şehrimizi Alakadar ve Memleketi Tehdit Eden Bir Bağırsak Kurdu” başlığını taşımaktadır. Esad Nureddin (Durusoy) tarafından hazırlanan yazıda, ankilostoma denen bağırsak kurdu hakkında bilgiler verilerek hastalığın tarihsel geçmişiyle birlikte hangi yollarla bulaştığı ve mikrobun yaygın görüldüğü ülkelerdeki durum hakkında bazı açıklamalarda bulunulmuştur. Tıp tarihi adına öne çıkan ve görsel malzemeyle desteklenen her iki makale, Şehremaneti Mecmuası’nın kent tarihi çalışmalarına sunduğu geniş perspektif adına da önemlidir.

Belediye idareleri tarafından yapılacak olan işler ve hiyerarşik işleyişe ait yazılar “Emirler, Tebligatlar, Kararlar” başlığıyla dergide yer bulmuştur.  1926 yılının Temmuz ve Ağustos aylarında ele alınan bazı yasal düzenlemelerin bilgisinin verildiği bölümde, özellikle İdare-i Umumiye-i Vilayat ve Teşkilat-ı Mülkiye Kanunu’nda gerçekleşen yeni düzenlemeler yer almıştır.

Mecmuada bir sonraki başlık 24. sayıda ele alınan “Şehirlerde Ağaç Garsiyatı” başlıklı yazının devamıdır. Ankara Belediyesi Park ve Bahçeler Müdürlüğü görevi ile Ankara ve Bursa Ziraat Okulu müdürlükleri görevlerinde bulunmuş olan Mehmed Refet Bey’in yazısının bu sayıdaki bölümünde ağaçların nasıl bir sırayla dikileceği ve dikilen ağaçların dendrokronolojik özellikleri ele alınmıştır. Şehirlerde ağaç dikilmesi konusunda dikkat edilmesi gereken hususların ele alındığı yazı dizisi, bir sonraki sayıda da devam edecektir.

Bir diğer yazı ise Müdevvenat ve İhsaiyat Müdürü Ali Suad’ın “Seyyar Sergimiz Hakkında” başlığını taşıyor. Makale; Türkiye’de üretilen ürünleri tanıtmak, yeni pazarlar oluşturmak amacıyla Karadeniz gemisinde açılan seyyar serginin taşıdığı önem ve ziyaret ettiği şehirlerin değerlendirmesi niteliğindedir. Kendini Avrupa’ya tanıtmak isteyen yeni bir iradenin serüvenini de takip edebileceğimiz yazıda, Karadeniz vapurunun uğradığı limanlar ve özellikle Barselona Limanı gözlemlerine yer verilmiştir. Yaklaşık üç ay süren gezici serginin amacına ulaşıp ulaşmadığı, tekrar böyle bir serginin düzenlenip düzenlenemeyeceği ya da rotanın başta Amerika olmak üzere daha da genişletilmesi üzerine çeşitli değerlendirmeler yapılıp sorular sorulmuştur.

Devamında gelen makale ise Şehremaneti Mecmuası’nın kurucularından ve en önemli kalemlerinden biri olan Osman Nuri (Ergin) tarafından “Türkiye’de Evlenme İşleri” başlığıyla kaleme alınmış.  Evliliklerin 4 Eylül 1926 tarihinde uygulamaya giren Medeni Kanun’a göre yapılması gerektiğini temel alan yazıda hukuki prosedüre göre evlilik işlemleri sırasında yapılacaklara yer verilmiştir. Bu yazının hemen devamında ise söz konusu “Evlenme Talimatnamesi” maddeler halinde sıralanmış ve Türkiye hukuk tarihinin önemli isimlerinden biri olan Adliye Vekili Mahmud Esad’ın (Bozkurt) tavsiye niteliğindeki değerlendirmesi ile sonlanmıştır. Bu sayıyla birlikte Yeni Evlenme Talimatnamesi dahilinde kullanılacak evrak, mecmuanın bir eki olarak okurla paylaşılmıştır. 

Mecmua, bahsi geçen yazı ve talimatnameden sonra Ali Suad Bey tarafından “Muhtelif Memleketlerde Beledi Usuller” başlığıyla Türkçeye çevrilen Le Régime Municipal Dans Les Divers Pays adlı eserin tefrikasıyla devam etmektedir. Eserin bu sayıdaki tefrikasında Hollanda, İtalya ve İspanya’da belediyecilik alanındaki düzenlemeler, asayişten idari işleyişe uzanan bir hatta ele alınmıştır.  

Düşünsel ve kültürel içeriğiyle bizleri tarihsel bir yolculuğa davet eden, kente başka bir gözle bakma fırsatı veren İstanbul Şehremaneti Mecmuası’nın bir sonraki sayısında görüşmek umuduyla, keyifli okumalar. 

İzzet Umut Çelik