İstanbul Büyükşehir Belediyesi tüm birimleriyle kentin bugününe olduğu kadar geçmişine dönük ilgisini ve kentin kültürel mirasına sahip çıkan yaklaşımını somut bir pratik olarak tatbik etmektedir. Cumhuriyetle birlikte siyasi, ekonomik ve kültürel bakımdan önemli bir değişim sürecine giren İstanbul’un hafızasında dolaşmaya devam ederken söz konusu seyahatin en önemli duraklarından birini ise İstanbul Şehremaneti Mecmuası oluşturmaktadır. Mecmuanın sizlerle paylaştığımız Ocak 1927 tarihli 29. sayısı, yeni bir yılın ilk sayısı aynı zamanda. Mecmuanın ilk makalesi Ali Suad Bey tarafından hazırlanmış. Cumhuriyetin ilanından hemen sonra Türkiye’de liman ve iskele faaliyetleri ile ilgili yasal düzenlemelere gidildiği bilinmektedir. İstanbul limanının ve sanayi bölgesinin nerede konumlanacağına, ticaret bölgesinin nerede geliştirileceğine ve tarihi yarımada ile kentin diğer yaşam alanlarını ilişkilendirmeye yönelik projeler düşünülmüş ve çeşitli raporlar hazırlanmıştır. Mecmuanın Kasım 1926 tarihli 27. sayısında İstanbul Limanı’nda serbest bölge oluşturmaya dair hazırlanan raporun da mecmuanın sayfalarında yer bulduğunu tekrar hatırlatalım. Ali Suad makalesinde serbest bölge ve serbest antrepo tartışmasında İstanbul’a antreponun kâfi gelmeyeceği ve bir serbest liman bölgesinin oluşmasının zarureti noktasında görüşünü detaylandırmıştır. 

Mecmuada yer bulan bir sonraki yazı ise Doktor Esad Nureddin (Durusoy) tarafından hazırlanmıştır. “Serumla Vikaye” başlığını taşıyan makalede serumun yapılışıyla ve kullanıldığı hastalık türleriyle ilgili açıklamalar bulunurken serumun, nasıl bir koruyucu rol üstlendiği hakkında durulmuştur. Makalenin ilerleyen bölümlerinde ise kuşpalazı, veba ve tetanoz gibi hastalıklara karşı hazırlanan serumların yarattığı etkiler sayısal verilerle birlikte sunulurken serumun hazırlanışına ve kullanımına dair bilgiler de aktarılmıştır. 

Bir sonraki yazı İstanbul Harita Şirketi kapsamında birçok harita hazırlayan Mühendis Rahmi (Arı) tarafından hazırlanmıştır. Makalede, tayyare ile havadan belgelenen arazilerin haritasının hazırlanmasında ne gibi avantajların ya da sorunların olabileceği, topografyadaki detayların ve nirengi noktalarının belirlenmesinin hava fotoğraflarıyla ne kadar mümkün olabileceğini tartışılmıştır. Yazar, 1926 yılında yayınlanan bir makaleden yaptığı alıntılarla makalesini nihayetlendirmiştir. 

Devamında gelen yazıda 4 Ekim 1926’dan 31 Aralık 1926 akşamına kadar İstanbul belediye dairelerinde bu üç ayda kıyılan nikâh istatistiklerinin dökümünü verilmiştir. Bu tablo, hem şehir demografisi hem de 17 Şubat 1926 tarihinde kabul edilen Medeni Kanun’la birlikte düşünüldüğünde kent çalışmaları adına önemli bir veri olarak değerlendirilebilir. 

“Şehirlerde Ağaç Garsiyatı” başlıklı makale daha önceki sayılarda ele alınan yazı dizisinin devamıdır. Makalede kentlerde ağaç dikilmesi konusunda dikkat edilmesi gerekenler sıralanırken bu sayıda ağaç dikilecek alanların toprak yapısı konusunda dikkat edilmesi gereken hususlar gündeme getirilmiştir. Bir sonraki yazı “Paris Suları” başlığıyla Sular İdaresi’nden Rifat Bey imzasıyla yayınlanmıştır. Makale, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren modern Paris’in su temini ve idaresi noktasında ne gibi yöntemler geliştirildiğine ve nasıl bir sistem inşa edildiğine dair bilgiler vermektedir. Söz konusu çalışma tarih boyunca su sıkıntısı çekmiş bir yerleşim olarak İstanbul’un su ihtiyacının giderilmesi ve idaresinin planlanması açısından özellikle Avrupa ülkelerinde uygulanan yöntemlerin takip edildiğinin bir göstergesidir. 

İstanbul’da ekmek üretimi ve tüketimi meselesi, şehrin en temel ihtiyacı olarak, “İstanbul’un İaşesi” başlığıyla Şehremaneti Mecmuası’nın bir çok sayısında ele alınmıştır. Mecmuanın 29. sayısında 1925 ve 1926 yıllarındaki ekmek fiyatları değişikliğini gösteren tablo yayınlanmıştır. Söz konusu veriler 1920’lerin İstanbul’unda ekmeğin serüvenini takip etmek imkânı tanımaktadır. 

İstanbul’un Beynelmilel Şehirler Birliği Cemiyeti’ne üye olması, şehrin yerel yönetimler alanında dünyada temsil edilmesine ve dünyadaki yeniliklerin takip edilerek şehir hayatına dahil edilmesine olanak sağlamıştır. Bu süreçte yurt dışına gönderilen çeşitli heyetlerin hazırladığı raporlar ve çeşitli Avrupalı bilim insanlarının hazırladığı makaleler de mecmuada yayınlanmıştır. Bu sayıda “Garp Belediyeleri” başlığı altında hazırlanan yazı, Beynelmilel Şehirler Birliği’nin 3-4 Ekim 1926 tarihinde Düsseldorf’ta gerçekleşen toplantısına dair kapsamlı bir içerikle ele alınmıştır. 

Mecmuanın sayfalarında dönemin önemli edebiyatçılarına da rastlamak mümkün. Salon Köşelerinde adlı romanı ile tanınan Safveti Ziya, bu isimlerden biri. Servet-i Fünun’da ve bir ara çıkardığı Ziya adlı günlük gazetede hikâyeleri yayınlanan Ziya’nın hariciye kâtipliği görevindeyken kaleme aldığı ve resmi ziyaretlerde ve kartvizitlerin kullanılmasında dikkat edilmesi gerekenleri değerlendirdiği yazı ilginç içeriğiyle okuru bekliyor. 

Mecmuada süreklilik gösteren bölümlerden biri de şehircilik ve belediyeler özelinde farklı ülkelerde yaşanan uygulamalardan haberler veren “Şuun ve Havadis-i Medeniye”dir. Bu sayıda İtalya, İngiltere, Hollanda, Fransa, Amerika ve İstanbul'da şehircilik ve belediyecilik konularında yapılan çeşitli çalışmalar ve uygulamalar hakkında bilgi verilmiştir. Yazıda yer verilen “İstanbul Tarikiyle Suriye’ye Doğru Ekspres” başlıklı haber ise Türkiye gündemi adına dikkat çekicidir. 

Mecmuada yer bulan bir sonraki yazı, belediye idaresi tarafından yapılacak olan işlere ve hiyerarşik işleyişe ait bilgilere yer vermektedir. “Emirler, Kararlar, Tebliğler” başlıklı bölümde Hafta Tatili Kanunundan evlenme talimatnamesinde gerçekleşen değişikliklere uzanan çeşitlilikte kararlara yer verilmiştir. 

Dahiliye Vekâleti Nüfus Müdür-i Umumisi Abdülmuttalib imzalı rapor metni mecmuada yer bulan en kapsamlı dosyalardan biridir. Medeni ülkelerde ve Türkiye'de nüfus sayımı konusundaki mevcut uygulamalar hakkında bir değerlendirme metni olarak hazırlanan yazı, bir önceki sayının devamıdır. Bu yazının hemen ardından ise Başvekil İsmet Paşa’nın ve Türkiye’de modern istatistiğin kurulmasında öncü isimlerden biri olan Belçikalı nüfus ve istatistik bilimci Camille Jacquart’ın konuşma metinlerine yer verilmiştir. 

Mecmua bir taraftan da yerel ve ulusal basını takip etmekte, bazı makaleler mecmuada yeniden yayınlanmaktadır. İkdam gazetesinde Ahmed Cevdet Bey’in yazmış olduğu İstanbul civarındaki köylerin İstanbul'da bir çiftçi kongresi düzenleyecek olması muhtevalı makale, Ali Suad Bey’in giriş metni ile mecmuada tekrar okurla buluşturulmuştur. 

Mecmuanın son bölümünde Doğu Avrupa, Avusturya, Estonya, Finlandiya, Macaristan ve Lehistan gibi ülkelerdeki belediye uygulamaları, Ali Suad Bey tarafından tercüme edilen “Muhtelif Memleketlerde Beledi Usuller” başlığı altında tefrika edilmeye devam etmektedir. Kent belleğine yaptığımız bu anlamlı yolculukta bir sonraki sayıda görüşmek dileğiyle… 

İzzet Umut Çelik