Sayısal arşivimizdeki eserleri incelemek için tıklayın

Şehremaneti Mecmuası 4


Türkiye’nin ilk belediyecilik dergisiiant:normal;text-d

İstanbul Şehremaneti Mecmuası’nın Aralık 1924 tarihli dördüncü sayısında zengin bir içerik okurları beklemektedir. Bu sayıda, daha önceki üç sayıda yer alan bazı başlıkların devamı niteliğinde yazılar olmakla birlikte yeni başlıklara da yer verilmiştir.

Dördüncü sayının tematik başlıkları “İstanbul’un İaşesi”, “Cemiyet-i Umumiye-i Belediye’nin Teşrinievvel İctima-ı Kanunisi”, “Umrani Kısım”, “Sıhhi Kısım” ve “İhsai Kısım” olarak tasnif edilmiştir.

“İstanbul’un İaşesi” mecmuanın ilk konu başlığıdır. Burada, mecmuanın ilk sayısında “Ekmek” alt başlığı altında ayrıntılı bir analizle kaleme alınan çalışmanın devamı niteliğindeki ikinci bölüm “İstanbul’un Bir Senelik Et Sarfiyatı ve Karaağaç Mezbahası” başlığıyla yer almıştır. Osman Nuri (Ergin) imzalı makalenin mezbahalar üzerinden bir kent tarihi okuması olduğu da söylenebilir. Yazıda, Fatih devri İstanbul’undan Tanzimat ve sonrasına uzanan geniş bir zaman dilimine, şehirdeki et sarfiyatından etlerin saklanma koşullarına ve mezbahanın mimarisine uzanan geniş bir kulvar değerlendirilmiştir. Karaağaç (Sütlüce) mezbahasında hayvanların muayene edilme usulleri ve mezbahalarda hayvan kesimi, halkın yaşadığı şehrin temizliğine özen göstermesi gibi sağlıkla ilgili çeşitli konuları görmek de mümkündür.

Osman Nuri’nin yazısındaki bir diğer önemli nokta, endüstri mirası kapsamında değerlendirilen Karaağaç (Sütlüce) mezbahasının ayrıntılı bir biçimde anlatılmış olmasıdır. Endüstri yapıları, inşa edildikleri dönemin teknolojisini ve ekonomik düzenini aktarmaları açısından büyük bir öneme sahiptir. Temeli 1919’da atılan bu mezbaha, maddi olanaksızlıklar ve işgal koşulları sebebiyle ancak 1924’te tamamlanmış ve hizmete girmiştir. Türkiye mimarlık tarihinin önde gelen isimlerinden Vedat Tek’in projelendirdiği ve uyguladığı mezbaha binasıyla bir taraftan da bir modernite temsili sunulur. Dergide kullanılan görsellerin sadece mezbaha binasıyla ilgili olması dikkat çekicidir. Fotoğraflarda modernitenin vitrinini oluşturan çağdaş malzeme, steril bir ortam ve asri insan öne çıkar.

Bu bölümde diğer bir dikkat çeken konu İstanbul’da 1924 yılı itibariyle kişi başı aylık et tüketiminin 2,5 kg olduğu verisidir. Osman Nuri (Ergin) bir taraftan da dünyanın farklı ülke ve şehirlerden de bazı istatistiki bilgileri İstanbullularla paylaşır ve az da olsa yorumlar da yapar. Bu tüketim miktarının sadece kırmızı eti ve büyükbaş hayvanı kapsadığını belirtmek gerekir. Güncele dair bir ilişki kurmaya çalışırsak, yaklaşık yüz yıl öncesinin kişi başına düşen et tüketiminin, tüm yokluklar ve zorluklara oranla günümüzden çok daha fazla olduğunu rahatlıkla ifade edebiliriz.

Mecmuanın ikinci konu başlığı bir önceki sayıda yayınlanan Cemiyet-i Umumiye-i Belediye’nin (Belediye Meclisi) 1 Ekim 1924 tarihli toplantısına dairdir. Toplantıda Şehremini Emin (Erkul) Bey’in konuşmasına Encümen-i Mahsus’un vermiş olduğu yanıtlar ve değerlendirmeler on bir madde halinde sıralanmıştır. Ekmek meselesinden personelin niteliğine, borçlardan zabıta talimatnamesine uzanan geniş bir kulvar ele alınmıştır. Yazının devamında Emin (Erkul) Bey tekrar söz alarak özellikle nitelikli personel noktasındaki kaygılarını dile getirmiş ve aslında günümüzde de devam eden “liyakat” meselesine dikkat çekmiştir. Diğer bir başlık olan ekmek fiyatlarının ucuzlaması noktasında ise, başka ülkelerin verilerinin bulunduğu bir tabloyla soruları yanıtlamıştır. Konuşmanın devamında diğer sorulara da yanıt verilmiştir. Yaşanan süreç dönem şartlarında meclis çalışmalarını görünür ve bilinir kılarken eleştiri mekanizmasının işleyişine dair de bilgi vermektedir.

Mecmuanın sabit konu başlıklarından bir diğeri “Umrani Kısım”dır. Bölümün yazıları imar, bayındırlık ve medenileşme konularını içermekle birlikte, raporlardan nizamnamelere ve tercümeler kadar geniş bir yelpazede ele alınmıştır. Bu sayıda, Paris Belediyesi azasından Henri Turot’nin İkdam’da daha önce yayınlanmış, İstanbul hakkında yazmış olduğu makalenin tercümesine yer verilmiştir. İlk olarak 1908 tarihinde yayınlanan ve dönemin gözlem ve değerlendirmelerin bulunduğu makale, şehircilik ve planlama tarihine dair önemli bir veridir. Osman Nuri (Ergin)’in takdimi ile başlayan tercüme, Avrupa’nın ve özelde Paris’in yaşadığı pratik üzerinden bir öneri metni olarak da okunabilir. Raporda dile getirilen öneriler ve zikredilen isimler şehircilik ve planlama tarihi açısında önemli olmanın yanında meclisin konuya takip etmesi adına da kayda değerdir. Paris Belediyesi azası Henri Turot yaptığı uzun değerlendirmeler sonucunda yaşadıkları tecrübeyi paylaşma noktasında destek vermeye hazır olduklarını arz eder. Raporda İstanbul planlaması için örneklendirilen ismin şehir ve planlama tarihinin tartışmalı isimlerinden Haussmann olması da kayda değerdir. Bu sürecin devamında 1936’da içlerinde Fransız planlamacı Henri Prost da olmak üzere yüz elli kadar kent planlamacısı-mimar Türkiye’ye davet edilmiştir. Bu çeviri, İstanbul ile ilgili yüz yılı aşan ve devam edegelen bir tartışma alanının tarihsel arka planı açısından önemli bilgiler sunar.

Bir sonraki konu başlığı Mezbaha Serbaytarı Ahmed Nevzad tarafından kaleme alınmıştır. Sıhhi bir hayvan kesimine dair görüşlerin yer aldığı yazıda Avrupa ve Türkiye özelinde mukayeseli bir değerlendirme yapılmıştır.

Mecmuada ele alınan son konu başlığı Balat’ta 23 Temmuz 1914 tarihinde hizmete giren bir atölyeyi konu alır. Burası, temizlik arabalarından hastane dolabı ve çocuk iskemlesine kadar oldukça zengin çeşitlilikte üretim yapan bir marangozhane ve demir imalathanesidir. Anlatılan imalathane bir taraftan da küçük ölçekli bir sanayi üretimin bilgisini sunar. Çalışan sayısı, ekipmanlar, donanım ve üretim bandına dair verilerle lokal bir emek tarihi okumasını mümkün kılar. Bu okuma aynı zamanda İstanbul’un temizlik işçilerinin tarihi açısından da bir referans noktası olarak değerlendirilebilir.

Mecmua bir yıl sonu bilançosu olarak da değerlendirilebilecek bazı istatistiki tablolarla sonlanır. Bu tabloların ilkinde belediye bünyesinde görev yapan memurların maaşları, eğitim durumları ve unvanlarına göre bir cetvel oluşturulmuştur.

İstanbul Belediyesi’nin yıl sonu gelir tablosu mecmuanın son bölümünü oluşturur. Bilanço dahilinde inşaat ruhsatından köprü gelirlerine, piyango dairesinden kira gelirlerine İstanbul Belediyesi’nin gelir kalemleri işlenmiştir. Bu döküm belediye tarihi çalışmaları açısından önemlidir.

İstanbul Şehremaneti Mecmuası gerek İstanbul tarihi çalışmaları gerekse son dönem Osmanlı ve erken Cumhuriyet dönemi çalışanlar için önemli bir kaynaktır. 21. yüzyıldan açılan bir pencereden yaklaşık yüz yıl öncesine bakmak, geçmişten günümüze sürekliliklerin, kopuşların ya da dönüşümlerin izini sürebilmek çok kıymetlidir. Gündelik hayattan şehircilik faaliyetlerine, kültür tarihinden mimariye zengin ve detaylı birçok malumata ulaşmayı mümkün kılan mecmua, kent belleğini muhafaza etmeye devam etmektedir.

İzzet Umut Çelik



Başlık Şehremaneti Mecmuası 4
Kısa Başlık Şehremaneti Mecmuası 4
Editör Bülent Bilmez - İrfan Çağatay - İzzet Umut Çelik - Serhat Bozkurt
Yayıncı İBB Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü Atatürk Kitaplığı
Yayın Yeri İstanbul
Tür Kitap
Yayın Tarihi 2022
Sayfa Sayısı 88
Dil Türkçe
Künye Şehremaneti Mecmuası 4. Yayına Hazırlayanlar: Bülent Bilmez - İrfan Çağatay - İzzet Umut Çelik - Serhat Bozkurt. İstanbul: İBB Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü Atatürk Kitaplığı, 2022.



İBB ATATÜRK KİTAPLIĞI
Miralay Şefik Bey Sok. No: 6
Taksim, Beyoğlu - İstanbul
Telefon: 0212 249 95 65
0212 249 09 45
kutuphanemuzeler@ibb.gov.tr